Նախագծի նպատակը-սովորողներին ծանոթացնել ՀՀ բնապահպանական իրավիճակին, հանրապետությունում առկա էկոլոգիական խնդիրներին, վերհանում կոնկրետ օրինակներով, ուսումնահետազոտական աշխատանքների ներկայացում:
Նախագծի ընթացքը-սովորողները ծանոթանում են ՀՀ-ի բնակլիմայական պայմանների առանձնահատկություններին, տնտեսության կառուցվածքին, դիտում են թեմային վերաբերող ֆիլմեր 1 2
Նախագծի արդյունքը-Սովորողները ռեալ պատկերացում են կազմում ՀՀ բնապահպանական իրավիճակի մասին, կարողանում են ձևավորել սեփական կարծիքը առկա խնդիրների շուրջ:
Օգնող հարցեր
Ինչ առանձնահատկություններ ունեն ՀՀ բնական պայմանները, որքանով են դրանք նպաստում հանրապետության զարգացմանը:
Ի՞նչ հետևանքներ է թողում բնօգտագործումը ՀՀ-ում: Նշեք օրինակներ:
Ինչ առանձնահատկություններ ունեն ՀՀ բնական ռեսուրսները, որքանով են դրանք նպաստում հանրապետության զարգացմանը:
Ի՞նչ հետևանքներ է թողում ռեսուրսների օգտգործումը ՀՀ-ում: Նշեք օրինակներ:
Ձեր կարծիքով ինչպես պետք է զարգանա Հայաստանը, որպեսզի հնարավորինս քիչ վնասվի բնական միջավայրը: Ինչ ուղությամբ պետք է զարգանա տնտեսությունը, որպեսզի այն համարվի էկոլոգիապես «ավելի մաքուր»
Ամփոփում- տեսանյութի և ռադիոնյութերի միջոցով։
Մեծամոր գետ. Սևաջուր
Ջրի ծավալների կրճատման պատճառով Հայկական ատոմային էլեկտրակայանի ջրապահանջը բավարարելու նպատակով 2013 թվականին հորատվել է 3 հորատանցք: Եվս 10 նոր հորատանցք նախատեսված էր հորատել 2017 թվականին: Ջրային ռեսուրսի նվազման խնդիրը կապված է ոչ միայն կլիմայի փոփոխության հետ, այլ նաև պայմանավորված է ջրային ռեսուսների վատ կառավարմամբ և վատ վերահսկողությամբ: Արարատյան դաշտում ջրային ռեսուրսների նվազումը պայմանավորված է նաև տարերայնորեն զարգացող ձկնաբուծական տնտեսություններով, որոնց կողմից ջրի գերշահագործման արդյունքում Արարատյան դաշտը հայտնվեց աղետալի վիճակում` չորացան բազմաթիվ ստորգետնյա աղբյուրներ, բարձրացավ ջրի հանքայնացումը, սրվեց սոցիալական վիճակը:
Կենսոլորտը երկրի մակերեսի ամբողջ գազային, պինդ և հեղուկ տարածքն է, որը զբաղեցնում է կենդանի էակները: Դրանք բաղկացած են ինչպես լիտոսֆերայի, այնպես էլ հիդրոսֆերայի և մթնոլորտի այն տարածքներից, որտեղ հնարավոր է կյանք:
Կենսոլորտի բնութագրերը
Այժմ, երբ իմացաք, թե որն է կենսոլորտը, եկեք տեսնենք, թե որոնք են դրա առանձնահատկությունները: Կենսոլորտը կազմված է անկանոն չափսերի բարակ շերտից: Քանի որ դա համակարգ է, որը հավաքում է մոլորակի այն տարածքները, որտեղ գոյություն ունի կյանքը ավելի դժվար է սահմանափակումներ դնել որտեղ սկսվում և ավարտվում է կենսոլորտը: Քիչ թե շատ, կենսոլորտը տարածվում է ծովի մակարդակից մոտ 10 կմ բարձրության վրա և հողի մակարդակից մոտ 10 մետր բարձրության վրա, որտեղ թափանցում են ծառերի և բույսերի արմատները, և գոյություն ունեն միկրոօրգանիզմներ:
Theովային մասում այն ներառում է նաև մակերևութային ջրերի տարածքները և օվկիանոսների խորքերը, որտեղ գոյություն ունի կյանք: Կենսոլորտից և սահմաններից դուրս, որոնք մենք քիչ թե շատ պարտադրել ենք, չկա երկրային կյանք:
Ինչպես մենք մեկնաբանեցինք, կենսոլորտում կյանքը չի հայտնվում որպես կենդանիների, բույսերի և միկրոօրգանիզմների (մանրէներ և վիրուսներ) շարունակական շերտ, այլ անհատները պատկանում են տարբեր տեսակների: Այս տեսակները (մինչ օրս հայտնի է ավելի քան երկու միլիոն տեսակ) բաշխված են և տարբեր կերպ են զբաղեցնում տարածքը: Ոմանք գաղթում են, մյուսները նվաճում, իսկ մյուսներն ավելի տարածքային են և պաշտպանում են իրենց բնակավայրը:
Կենսոլորտը դրա օրինակ է համակարգ, Մենք համակարգը սահմանում ենք որպես այն բաղադրիչների ամբողջություն, որոնք փոխազդում են միմյանց, ինչպես նաև արտաքին գործակալների հետ, այնպես, որ նրանք գործում են որպես մի շարք, որոնք պահպանում են մի ֆունկցիոնալություն միջեւ. Այդ պատճառով կենսոլորտը հիանալի կերպով բնորոշվում է որպես համակարգ, քանի որ նրանք ունեն մի շարք տեսակներ, որոնք փոխազդում են միմյանց հետ, և իրենց հերթին փոխազդում են կենսոլորտին չպատկանող, բայց աշխարհոլորտին, մթնոլորտին և հիդրոոլորտին պատկանող այլ տարրերի հետ: ,
Բացատրելու համար մենք դիմում ենք տարրերին ՝ երկրին, ջրին և օդին: Ձկներն ապրում են հիդրոսֆերայում, բայց իր հերթին ՝ կենսոլորտում, քանի որ այն շփվում է հեղուկ ջրի հետ և բնակվում է այն տարածքում, որտեղ կյանք գոյություն ունի: Նույնը վերաբերում է թռչուններին: Նրանք թռչում են Երկրի գազային շերտի վրայով, որը կոչվում է մթնոլորտ, բայց նաև բնակվում են կենսոլորտին պատկանող տարածքներով:
Կազմակերպության մակարդակները կենսոլորտում
Կենսոլորտում, ընդհանուր առմամբ, կենդանի էակները չեն ապրում մեկուսացված, այլ անհրաժեշտ է փոխազդել այլ կենդանի էակների և աբիոտիկ գործոնների հետ: Ահա թե ինչու, բնության մեջ կան կազմակերպման տարբեր մակարդակներ: Կախված կենդանի էակների փոխազդեցությունից և թե որքան մեծ են խմբերը, կան բնակչություն, համայնքներ և էկոհամակարգեր:
Բնակչություն
Կազմակերպության այս մակարդակը տեղի է ունենում բնության մեջ, երբ բույսերի, կենդանիների կամ միկրոօրգանիզմների որոշակի տեսակների օրգանիզմներ միավորվում են ընդհանուր ժամանակի և տարածության մեջ: Այսինքն ՝ բույսերի ու կենդանիների տարբեր տեսակներ համատեղ տարածություն նույն տարածքում և նրանք օգտագործում են նույն ռեսուրսները գոյատևելու և բազմանալու համար:
Պոպուլյացիային վերաբերելիս պետք է որոշվի տեսակը հայտնաբերելու վայրը և այդ պոպուլյացիայի ժամանակը, քանի որ այն ժամանակի ընթացքում կայուն չէ ՝ պայմանավորված այնպիսի գործոններով, ինչպիսիք են սննդի պակասը, մրցունակությունը կամ շրջակա միջավայրի փոփոխությունները: Մեր օրերում, մարդու գործողությամբ, շատ բնակչություններ չեն գոյատևում, քանի որ իրենց ապրած միջավայրի սննդանյութերը աղտոտված կամ քայքայված են:
Կենսաբանական համայնք
Կենսաբանական համայնք այն համայնքն է, որում գոյություն ունեն կենդանի էակների երկու կամ ավելի բնակչություններ: Այսինքն ՝ յուրաքանչյուր բնակչություն համագործակցում է այլ բնակչության և նրանց շրջապատող միջավայրի հետ: Այս կենսաբանական համայնքները ներառում են տարբեր տեսակների օրգանիզմների բոլոր պոպուլյացիաները, որոնք փոխազդում են միմյանց հետ: Օրինակ ՝ անտառ, լճակ և այլն: Դրանք կենսաբանական համայնքների օրինակներ են, քանի որ կա ձկների, երկկենցաղների, սողունների, ջրիմուռների և նստվածքային միկրոօրգանիզմների պոպուլյացիաների մի շարք, որոնք փոխազդում են միմյանց հետ, և իրենց հերթին փոխազդում են այնպիսի աբիոտիկ գործոնների հետ, ինչպիսիք են ջուրը (շնչառության ընթացքում), լույսը հարվածում է լճակին և նստվածքին:
Էկոհամակարգ
Էկոհամակարգը կազմակերպության ամենամեծ և բարդ մակարդակն է: Դրանում կենսաբանական համայնքը փոխազդում է աբիոտիկ միջավայրի հետ ՝ հավասարակշռված համակարգ ձևավորելու համար: Մենք բնորոշում ենք էկոհամակարգը որպես որոշակի գոտու կենսաբանական և աբիոտիկ գործոնների ամբողջություն, որոնք փոխազդում են միմյանց հետ: Տարբեր բնակչություններ և համայնքներ, որոնք ապրում են էկոհամակարգերում, կախված են միմյանցից և աբիոտիկ գործոններից: Օրինակ, երկկենցաղները միջատներին կերակրելու համար անհրաժեշտ են, բայց գոյատևելու համար նրանց նույնպես ջուր և լույս է պետք:
Ինչ որ լավ է՝ վառվում է ու վառում, Ինչ որ լավ է՝ միշտ վառ կմնա. Այս արև, այս վառ աշխարհում Քանի կաս՝ վառվի՛ր ու գնա՛։ Մոխրացի՛ր արևի հրում, Արևից թող ոչինչ չմնա, — Այս արև, այս վառ աշխարհում Քանի կաս՝ վառվի՛ր ու գնա՛։
Ինչքան աշխարհը սիրես ու աշխարհով հիանաս Այնքան աշխարհը անուշ ու ցանկալի կլինի.Թե ուզում ես չսուզվել ճահճուտները անհունի –Պիտի աշխարհը սիրես ու աշխարհով հիանաս:Այնպե՜ս արա, որ կյանքում ո՜չ մի գանգատ չիմանաս,Խմի՜ր թախիծը հոգու, որպես հրճվանք ու գինի.Որքան աշխարհը սիրես ու աշխարհով հիանաս –Այնքան աշխարհը անուշ ու ցանկալի կլինի…
Ուսումնասիրել 4-րդ դարում՝ Արշակունի արքաների ներքին եւ արտաքին քաղաքականությունը
Ծանոթանալ պատմական մայրաքաղաք Դվինին և քաղաքի վերականգնման աշխատանքներին
Առաջադրանք
Ներկայացնել Արշակ 2ի արքաների ներքին և արտաքին քաղաքականությունը Արշակ երկրորդը հայ Արշակունիների տոհմից սերված թագավոր էր։ Նա լավ քաղաքական գործիչ էր։Նա կառուցում է Արրշակավան քաղաքը որտեղ ժամանակի ընթացքում սկսեցին բնակություն հաստատել տարբեր նախարարական տներից հեռացած կամ փախուստի դիմած ծառաներ եւ գաղթականներ։ Այդ պատճառով դավադիր նախարարները միացան եւ դավադրություն կազմակերպելով հարձակվեցին Արշակավանի վրա։ Այդ միջադեպից հետո Արշակ թացավորը նախարարների հետ հաշտութուն կնքեց, բայց դա միայն ժամանակ շահելու համար էր։ Իր ուժերը վերականգնելուց հետո հարձակվեց այն նախարարական տների վրա որոնք ավերակների էին վերածել Արշակավանը։ 353թ կաթողիկոս է ձեռնադրվում Ներսես Մեծ կաթողիկոսը։ Նրա օրոք արգելվեցին թաղումների ժամանակ լաց ու կոծը։ Այն ընդունեց եկեղեցական մի շարք կանոններ և կենցաղային խնդիրները կարգավորելու զանազան օրենքներ: Հատկապես խիստ կանոններ ընդունվեցին հեթանոսական սովորույթների դեմ: Արգելվեցին մերձավոր ազգականների ամուսնությունը, բազմակնությունը և հեթանոսական այլ հոռի սովորույթներ: Ժողովը Ներսեսի առաջարկով որոշում ընդունեց հիվանդանոցներ, աղքատանոցներ և օտարների համար հյուրանոցներ բացելու մասին: Եկեղեցու սպասավորներ պատրաստելու համար վճռվեց ասորերեն և հունարեն ուսուցմամբ դպրոցներ բացել: Նա ամուսնացել էր իր եղբորորդու կնոջ՝ Փառանձեմի հետ եւ ապա ծնվում է Պապը, ով հետագայում դառնալու էր հայ հզոր թագավորներից մեկը։ Արշակը նաեւ պատերազմների է վրել հարեւան երկրների հետ հատկապես Սասանյան Պարասկաստանի դեմ։ Սակայն երբ պետք է հաշտություն կնքելու համար թագավորը գնար Պարսկաստան։ Շապուհ թագավորը խաբեությամ նրանց բանտարկեց ու սպաեց նրանց։
Նկարագրե՛լ Դվին մայրաքաղաքը Դվինը Հայաստանի յոթերորդ մայրաքաղաքն էր։ Այն գտնվում է ներկայիս Արարատ մարզի Արտաշատ քաղաքի մոտակայքում։ Այն բազմաշրտ քաղաք , որը նշանակում է, որ այն դարերը ընթացքում վերակառուցվել է։
Ուղղանկյուն եռանկյան սուր անկյան տանգենսը և կոտանգենսը սահմանվում են հետևյալ կերպ՝
Տանգենսի և կոտանգենսի արժեքները հաշվում ենք արդեն ծանոթ բանաձևերի միջոցով՝tgα=sinαcosα ctgα=cosαsinα Կարևոր է հիշել տանգենսի և կոտանգենսի հետևյալ արժեքները:
tg0°=0 tg90° գոյություն չունիtg180°=0 tg270° գոյություն չունիtg360°=0
ctg0° գոյություն չունիctg90°=0 ctg180° գոյություն չունիctg270°=0 ctg360° գոյություն չունի
Եռանկյունաչափական ֆունկցիաների հետևյալ արժեքները պետք է անգիր իմանալ:
30°
45°
60°
sinα
12
2−−√2
3−−√2
cosα
3−−√2
2−−√2
12
tgα
3−−√3
1
3−−√
ctgα
3−−√
1
3−−√3
Ցանկացած α անկյան համար տեղի ունեն հետևյալ բանաձևերը՝tg(−α)=−tgα,ctg(−α)=−ctgα:
Զակ վան Բիլջոնը Հարավային Աֆրիկայից է, մեծացել է բնության գրկում: Բնությունն իր համար չափազանց կարևոր է, և նա շատ է սիրում արշավներ անել կամ ժայռամագլցել: Ինչ վերաբերում է իր լուսանկարչությանը, սիրում է ավելին իմանալ՝ ուսումնասիրելով այն: Զակ վան Բիլջոնի առաջին տեսախցիկը միանգամյա օգտագործման տեսախցիկ էր, որը վերցրել էր Նամիբիայի իրենց առաջին ընտանեկան ճանապարհորդության ժամանակ:
Նա միշտ սիրել է բնապատկերային լուսանկարչություն: Լուսանկարչի հայրը հոբբի լուսանկարիչ է, ով իրեն շատ է ոգեշնչել: Քանի որ Բիլջոնը շփվել է տարբեր մշակույթների հետ, կարծում եմ, որ տարբեր սոցիալական միջավայրերը նույնպես ազդել են իր վրա:
Զակ վան Բիլջոնը իր գործունությունը սկսեց սև և սպիտակ ինֆրակարմիր լուսանկարչությամբ 2001 թվականին: Ինֆրակարմիր լուսանկարչության հանրահռչակումը սկսվեց 1960-ականներին: Ձայնագրող մի շարք արտիստներ, այդ թվում՝ Ջիմի Հենդրիքսն ու Ֆրենկ Զապպան, օգտագործել են տեխնիկան իրենց ալբոմի շապիկների վրա։ Բոբ Դիլանի ձայնասկավառակի շապիկը գրավեց լուսանկարչի ուշադրությունը։ Այդ պատճառով ավելի ուշ՝ 2009թ-ին փորձեց գունավոր ինֆրակարմիր լուսանկարչություն և իսկապես սիրեց այն:
Նրա հիմնական ուշադրությունը լույսի ռեժիսորական կառավարումն էր գրավում. Կարմիր և վարդագույն գույներով տեսած աշխարհը նոր և տպավորիչ պատկերացում է տալիս այն իրականության մասին, որը մենք գիտենք:
Արշակ ll- ի գահակալության ժամանակ Հայաստանն ապրել է խաղաղությամբ, բարգավաճել և հզորացել է: Կաթողիկոսական աթոռը վերադարձվել է Գրիգոր Լուսավորչի տոհմին: Կաթողիկոս Ներսես Ա Մեծի և Արշակ Բ-ի նախաձեռնությամբ Տարոն գավառի Աշտիշատ գյուղում 356 թ-ին գումարվել է հայկական եկեղեցական առաջին կանոնադիր ժողովը, ընդունվել են նաև հեթանոսական սովորույթների դեմ կանոններ. արգելվել են մերձավոր ազգականների ամուսնությունը, բազմակնությունը և այլն: Նրանց ջանքերով Հայաստանում հիմնվել են հիվանդանոցներ, կուսանոցներ, աղքատանոցներ, հյուրանոցներ, գավառներում բացվել են նոր դպրոցներ:
359 թ-ին վերսկսվել է պատերազմը Պարսկաստանի և Հռոմի միջև: Հայաստանի սահմանները վտանգվել են պարսից կողմից, ուստի Արշակ Բ-ն ընդունել է Հռոմի հետ դաշնակցելու առաջարկությունը: Նա արշավանք է սկսել` Հայոց Միջագետքը պարսիկներից ազատագրելու և կայսր Հուլիանոսի բանակին միանալու համար: Սակայն զոհված Հուլիանոսին հաջորդած Հովիանոսը, դավաճանելով Արշակին, 363 թ-ին դաշնագիր է կնքել Շապուհի հետ և, չնայած կռվելու բավարար ուժեր ուներ, ընդունել է նրա առաջարկած ծանր ու ստորացուցիչ պայմանները: Համաձայն դաշնագրի, որը հռոմեացի պատմիչ և այդ պատերազմի մասնակից Ամմիանոս Մարկելլինոսն անվանել է «ամոթալի», Հռոմը Պարսկաստանին է զիջել Արվաստանը, Աղձնիքը, Մոկքը, Կորդուքը, Ծավդեքը, Ռեիմենեն, Շապուհի հետ գործարք կնքել՝ ի հաշիվ հայկական տարածքների:
Ձերբազատվելով Հռոմից՝ Շապուհ II-ն արշավել է Հայաստան: Քառամյա պատերազմի (364–368 թթ.) ընթացքում Արշակ Բ-ն անհավասար պայքարում պահպանել է Մեծ Հայքի սահմանները, իսկ Փավստոս Բուզանդի վկայությամբ՝ հոների ու ալանների դաշնակցությամբ նույնիսկ ասպատակել է Ատրպատականը: Շապուհը հարկադրված դադարեցրել է հարձակումներն ու դիմել նենգ միջոցների. Արշակ Բ-ի դեմ նախ հրահրել է Մերուժան Արծրունուն և Վահան Մամիկոնյանին, ապա, հաշտություն կնքելու պատրվակով, մայրաքաղաք Տիզբոն է հրավիրել նրան: Հայոց թագավորին և սպարապետ Վասակ Մամիկոնյանին (Վահան Մամիկոնյանի եղբայրը) բանտարկել են Խուժիստան նահանգի Անհուշ բերդում: Շապուհի հրամանով Արշակին կուրացրել և տանջամահ են արել, իսկ Վասակին՝ մորթազերծ:
Կերպարի քննարկում
Իմ կարծիքով Արշակը հայրենասեր և ազգանվեր թագավոր էր: Նա իր գահակալման տարիներին թույլ չի տվել որ ինչ-որ մեկը գործի երկրի շահերի դեմ, իսկ ովքեր, որ համարձակվել են այդպիսի բան անել պատերազմ է մղել նրանց դեմ: Բացի հայանպաստ արտաքին քաղաքականությունից նաև վարել է փայլուն ներքին քաղաքականություն, որի շնորհիվ երկիրը ծաղկել է: Նույնիսկ իր կյանքի վերջին րոպեներին չի խոնարհվել պարսից արքայի մոտ և մահացել է արժանապատվորեն:
Շարունակի՛ր պատմությունը 8-10 նախադասությամբ՝ հասցնելով ավարտուն տեսքի:
Ամառները հաճախ էի հանգստանում գյուղում: Մի օր մտա մեր մառանը՝ բահը վերցնելու: Սիրում էի ամռան երկար օրերին ծառերի տակերը փորփրել: Մառանի դռնով ներս մտա թե չէ, զարմացած կանգ առա:
Տեսա, որ պապիկս նամակներ, ոսկիներ և թանկարժեք քարեր է հանում: Մեկը՝ մարգարիտ, մյուսը՝ ժանյակ, զմրուխտ և արծաթ: Հարցրի պակիկիս նրանց պատմության մասին, և ապշահար եղա: Պարզվում է, որ տարիներ առաջ, այն տանը, որտեղ հիմա մենք ենք ապրում, եղել է Մարկոս աղայի տունը: Նա իր ժամանակների ամենահարուստ մարդկանցից և առաջին գործարանտերներից մեկն էր : Մի արկղի մեջ կուտակված էին 50-60 նամակագրություններ, որից հասկանալի էր դառնում, որ Մարկոս աղան սիրահարված էր տան աշխատողին: Նամակներն ուսումնասիրելուց հետո պարզ դառձավ, որ այդ թանկարժեք քարերը Եվրոպայից գնել էր իր սիրած աղջկա համար, սակայն այդպես էլ չհացսրեց դրանք տալ իր սիրած աղջկան, քանի որ ժամանակից շուտ հեռացավ կյանքից: Հարց առաջացավ, թե ինչպես է այս տունը մեզ հասել: Այդ աղախինը՝ ում սիրահարված էր մեծահարուստ աղան՝ իմ տատիկն է, ում ոսկիներից և թանկարժեք իրերից բացի կտակել էր այս հսկա տունը: