XIX դարի վերջին ֆիզիկոսները հայտնաբերեցին, որ գոյություն ունեն այնպիսի մանրագույն մասնիկներ, որոնք մոտ 2 հզ. անգամ փոքր են ատոմներից:

Ջ. Ջ. Թոմսոնը 1897թ.-ին հայտնաբերեց, որ ատոմներից կարող են անջատվել էլեկտրական լիցքավորված շատ փոքրիկ մասնիկներ, որոնց անվանեցին էլեկտրոններ: Ավելի ուշ ֆիզիկոսներն ապացուցեցին, որ ատոմը բարդ կառուցվածք ունի: 1911թ.-ին Էռնեստ Ռեզերֆորդը դիտարկեց, թե ինչպես է ոսկու նրբաթիթեղը շեղում իր վրա ուղղված ատոմի մասնիկները, և եկավ այն եզրակացության, որ ատոմը գլխավորապես կազմված է դատարկ տարածության կենտրոնում հավաքված նյութի խտուցքից: Այդ խտուցքը Ռեզերֆորդն անվանեց ատոմի միջուկ: Այնուհետև Ռեզերֆորդն առաջարկեց ատոմի կառույցի մոլորակային մոդելը, համաձայն որի`   էլեկտրոնները պտտվում են միջուկի շուրջը, ինչպես մոլորակները՝ Արեգակի: Ավելի ուշ պարզվեց, որ ատոմի միջուկները նույնպես բաժանելի են: Դրանք կազմված են դրական էլեկտրական լիցք ունեցող պրոտոններից և լիցք չունեցող, չեզոք նեյտրոններից, որոնք միջուկում հզոր ուժերով կապված են իրար: Յուրաքանչյուր ատոմում պարունակվում են միևնույն թվով էլեկտրոններ ու պրոտոններ: Ժամանակակից գիտական պատկերացման համաձայն՝ ավելի ճիշտ կլինի էլեկտրոնները պատկերացնել որպես էլեկտրական լիցքերի ամպ: Էլեկտրոնների վարքը ֆիզիկոսները նկարագրում են քվանտային մեխանիկայի մաթեմատիկական ապարատի օգնությամբ: Պրոտոններն ու նեյտրոնները կազմված են ավելի մանր մասնիկներից՝ քվարկներից: Տարբեր տարրերի ատոմներում պարունակվում են տարբեր քանակությամբ մասնիկներ: Ամենաթեթև տարրի՝ ջրածնի ատոմի միջուկում կա ընդամենը 1 պրոտոն, իսկ ամենածանր տարրերից մեկի՝ ուրանի միջուկում՝ 92 պրոտոն: Ցանկացած որոշակի տարրի բոլոր ատոմներում կան նույն թվով պրոտոններ և էլեկտրոններ, իսկ նեյտրոնների քանակը կարող է տարբերվել: Նույն տարրի այդպիսի տարբերակներն անվանում են իզոտոպներ: Դրանք միմյանցից տարբերելու նպատակով տարրի անվանումից հետո դնում են միջուկում եղած նուկլոնների քանակը ցույց տվող թիվը: Օրինակ՝ ուրան-235-ն ուրանի այն իզոտոպն է, որը պարունակում է 235 նուկլոն:

1.Ներկայացնել մարդու տնտեսական գործունեության հետևանքով առաջացած բնապահպանական հիմնախնդիրները։

Մարդու տնտեսական գործունեության և որսի հետևանքով հարստահարվել են բնական պաշարները, անվերադարձ ձևով ոչնչացել են խոշոր կենդանիները, ինչպիսիք են ռնգեղջյուրները, ձիերը, մամոնտները, զուբրերը, ցուլերը, բազմաթիվ բույսեր: Հողում,օդում, ջրում, բույսերի և կենդանիների օրգանիզմներում կուտակվել են չշրջանառվող թափոններ՝ ածխածնի օքսիդ,մեթան, ազոտի օքսիդ, ֆրեոն, այլ թունավոր և մուտագեն
նյութեր: Մարդու գործունեության ազդեցությունն այսօր ընդունել է մոլորակային և միջմոլորակային մակարդակ:

2. Գաղափար կենսոլորտի մասին։ Կենսոլորտի բաղադրիչները և կենդանի նյութ։

Կենսոլորտը երկրի մակերեսի ամբողջ գազային, պինդ և հեղուկ տարածքն է, որը զբաղեցնում է կենդանի էակները: Դրանք բաղկացած են ինչպես լիտոսֆերայի, այնպես էլ հիդրոսֆերայի և մթնոլորտի այն տարածքներից, որտեղ հնարավոր է կյանք:

Կենսոլորտը կազմված է անկանոն չափսերի բարակ շերտից: Քանի որ դա համակարգ է, որը հավաքում է մոլորակի այն տարածքները, որտեղ գոյություն ունի կյանքը ավելի դժվար է սահմանափակումներ դնել որտեղ սկսվում և ավարտվում է կենսոլորտը:

3.Մուտացիաներ, դասակարգում, քրոմոսոմային և գենային մուտացիաներ։Ուռուցքներ և ուռուցքածին բջիջներ։

Գենոտիպի կայուն փոփոխությունը անվանում են մուտացիա, որն իրականանում է միջավայրի ազդեցության տակ։Մուտացիաներն առաջանում են հիմանկանում ԴՆԹ-ների կրկնապատկման և վերականգնման խախտումների արդյունքում:

Քրոմոսոմային մուտացիաները տեղի են ունենում առանձին քրոմոսոմների կառուցվածքի խոշոր փոփոխություներ։ Այդ դեպքում դիտվում է մեկ կամ մի քանի քրոմոսոմների գենետիկական նյութի կորուստ  կամ կրկնապատկում, ինչպես նաև առանձին քրոմոսոմների հատվածների կողմնորոշման փոփոխություն, և գենետիկական նյութի տեղափոխություն մեկ քրոմոսոմից մյուսի վրա: 

Գենային մուտացիաների արդյունքում տեղի են ունենում մեկ կամ մի քանի նուկլեոտիդների փոփոխություններ, դելեցիաներ, ներդրումներ և տրանսլոկացիաներ, դուպլիկացիաներ և ինվերսիաներ՝ գեների տարբեր հատվածներում, այն դեպքում, երբ մուտացիայի ազդեցության տակ փոփոխվում է միայն մեկ նուկլեոտիդ:

4.Բույսերի և կենդանիների սելեկցիա, դերը մարդու կյանքում և բնության մեջ։

Սելեկցիան այն գիտություն է, որը  զբաղվում է տարբեր օրգանիզմների, բնության մեջ գոյություն ունեցող տեսակների բարելավմամբ, կենդանիների նոր ցեղատեսակների, բույսերի նոր սորտերի և բակտերիաների նոր շտամների ստեղծմամբ։

Սելեկցիան մշակում է բույսերի և կենդանիների ժառանգական հատկանիշների վրա ներգործելու եղանակներ՝ մարդու համար այն անհրաժեշտ ուղղությամբ փոփոխելու նպատակով։ Այլ կերպ ասած ՝ հենց սելեկցիայի շնորհիվ է, որ մարդիկ կարողացել են դարեր շարունակ ստանալ բույսերի նոր ՝ ավելի բերքատու տեսակներ եւ կենդանիների նոր ՝ ավելի մսատու, կաթնատու կամ այլ տեսակներ, որոնք մարդիկ ավելի նպատակահարմար են համարում իրենց  կենսագործունեության համար:

Ինչ է սելեկցիան: Selection բառը անգլերենից թարգմանաբար նշանակում է «ընտրություն»,  սելեկցիան ՝ ընտրասերում: Այն գիտություն է, որը  զբաղվում է տարբեր օրգանիզմների, բնության մեջ գոյություն ունեցող տեսակների բարելավմամբ, կենդանիների նոր ցեղատեսակների, բույսերի նոր սորտերի և բակտերիաների նոր շտամների ստեղծմամբ։

Սելեկցիան մշակում է բույսերի և կենդանիների ժառանգական հատկանիշների վրա ներգործելու եղանակներ՝ մարդու համար այն անհրաժեշտ ուղղությամբ փոփոխելու նպատակով։ Այլ կերպ ասած ՝ հենց սելեկցիայի շնորհիվ է, որ մարդիկ կարողացել են դարեր շարունակ ստանալ բույսերի նոր ՝ ավելի բերքատու տեսակներ եւ կենդանիների նոր ՝ ավելի մսատու, կաթնատու կամ այլ տեսակներ, որոնք մարդիկ ավելի նպատակահարմար են համարում իրենց  կենսագործունեության համար:

Ինչ կլիներ, եթե չլիներ սելեկցիան՝ կաղամբն այլ տեսք կունենար, եգիպացորենը՝ ոչ այնքան մեծ հատիկներով ու համեղ, կենդանիներից ու թչուններից շատերը՝ ոչ այնպիսին, ինչպիսին կան:

Եւ այսպես, բույսերի սելեկցիայի հիմնական նպատակն է ստանալ բարձր բերքատվության սորտեր։ Բույսերի սելեկցիայի մեթոդներն են՝  ընտրությունը, հիբրիդացումը,  և հետերոիզը:

նույն կերպ եւ կենդանիների պարագայում՝ տարբեր մեթոդներով մարդիկ փորձում են ստանալ նոր ցեղատեսակներ, որոնք ավելի արդյունավետ կլինեն:

Ստացվում է՝ սելեկցիան մեծ դեր ունի բնակչությանը պարենամթերքով ապահովելու գործում։

Հասարակ սելեկցիայի և ընտելացման միջոցով մարդկությունն արդեն նեոլիթի ժամանակաշրջանում ուներ գրեթե բոլոր ժամանակակից պարենային բույսերի մշակովի ձևերը և ընտանի կենդանիները։

Բույսերի և կենդանիների անհատական ընտրության հիմքում ընկած են  գենետիկական պատկերացումները։ Այդ հիմքով են արվում հիբրիդացումն ու խաչասերումը:  Գենետիկայի  զարգացման շնորհիվ են ստեղծվել եգիպտացորենի,  վարունգի, լոլիկի, ճակնդեղի, խոշոր եղջերավոր կենդանիների և թռչունների խառնացեղերի  հիբրիդներ ու արհեստական մուտացիաներ։

Մուտացիան գենոտիպի կայուն փոփոխությունն է որն իրականանում է արտաքին կամ ներքին միջավայրի ազդեցության տակ։ Մուտացիաները լինում են՝ ինքնաբուխ, առաջանում են ինքնաբերաբար օրգանիզմի ողջ կյանքի ընթացքում իր համար նորմալ շրջակա միջավայրի պայմանների դեպքում և աջակցված, գենոմի ժառանգվող փոփոխությունները, որոնք առաջանում են շրջակա միջավայրի ոչ բարենպաստ ազդեցության կամ արհեստական պայմաններում այս կամ այն մուտագեն ազդեցությունների արդյունում։ Մուտացիաների առաջացմանը հանգեցնող հիմնական պրոցեսներն են՝ ԴՆԹ-ների կրկնապատկումը, ԴՆԹ-ների վերականգնման խախտումները:

Մուտացիաների դասակարգում

Գոյություն ունեն մուտացիաների մի քանի դասակարգումներ՝ ըստ տարբեր չափանիշների։

• հիպոմորֆ (փոփոխված ալլելները գործում են նույն ուղղությամբ, ինչ որ վայրի տեսակի ալլելները՝ սինթեզելով միայն ավելի քիչ քանակի սպիտակուցային նյութ), ամորֆ (մուտացիան նման է գենի գործառնության լրիվ կորստին),
• հակաամորֆ (մուտացիոն հատկանիշը փոխվում է, օրինակ եգիպտացորենի սերմերի կարմիր գույնը փոխվում է մոխրագույնի),
• նեոամորֆ։

Կարճ ասած՝

• գենոմային,
• քրոմոսոմային,
• գենային

Գենոմային պոլիպլոիդիզացում

Օրգանիզմների կամ բջիջների առաջացում, որոնց գենոմը ներկայացված է քրոմոսոմների երկուսից ավել հավաքածուով և անեուպլոիդիացում` գապլոիդ հավաքածուին ոչ բազմապատիկ քրոմոսոմների թվի փոփոխություն։ Կախված քրոմոսոմային հավաքածուների ծագումից՝ պոլիպլոիդների մեջ տարբերում են՝

• ալլոպոլիպլոիդներ, որոնք ունեն տարբեր տեսակի՝ հիբրիդացումից ստացված քրոմոսոմների ավաքածուներ,
• աուտոպոլիպլոիդներ, որոնց մոտ տեղի է ունենում սեփական գենոմի քրոմոսոմների թվի ավելացում n անգամ։

Քրոմոսոմային մուտացիա

Այդ ժամանակ տեղի են ունենում առանձին քրոմոսոմների կառուցվածքի խոշոր փոփոխություներ։ Այդ դեպքում դիտվում է մեկ կամ մի քանի քրոմոսոմների գենետիկական նյութի կորուստ  կամ կրկնապատկում, ինչպես նաև առանձին քրոմոսոմների հատվածների կողմնորոշման փոփոխություն, և գենետիկական նյութի տեղափոխություն մեկ քրոմոսոմից մյուսի վրա: Գենային մակարդակով ԴՆԹ-ի սկզբնական կառուցվածքի փոփոխությունները մուտացիայի ազդեցության տակ նվազ նշանակալից են, քան քրոմոսոմային մուտացիաների դեքում, սակայն գենային մուտացիաերը առավել հաճախ են հանդիպում։

Գենային մուտացիա

Դրա արդյունքում տեղի են ունենում մեկ կամ մի քանի նուկլեոտիդների փոփոխություններ, դելեցիաներ, ներդրումներ և տրանսլոկացիաներ, դուպլիկացիաներ և ինվերսիաներ՝ գեների տարբեր հատվածներում, այն դեպքում, երբ մուտացիայի ազդեցության տակ փոփոխվում է միայն մեկ նուկլեոտիդ, ապա խոսքը կետային մուտացիաների մասին է։ Քանի որ ԴՆԹ-ի կազմի մեջ մտնում են միայն երկու տիպի ազոտային միացություններ` պուրիններ և պիրիմիդիններ, ապա հիմքերի փոփոխությամբ բոլոր կետային մուտացիաները բաժանվում են երկու դասի՝ տրանզիցիա (պուրինի փոփոխությունը պուրինով և պիրիմիդինի փոփոխությունը պիրմիդինով) և տրանսվերսիա (պուրինի փոփոխությունը պիրիմիդինով և հակառակը)։ Հնարավոր են գենային մուտացիաների հետևյալ գենետիկական հետևանքները.

• կոդոնի իմաստի պահպանում՝ գենետիակական կոդի ընդարձակվածության պատճառով (նուկլեոտիդի հոմանիշային փոփոխություն),
• կոդոնի իմաստի փոփոխություն, որը հանգեցնում է պոլիպեպտիդային շղթայի համապատասխան մասում ամինաթթուների փոխարինման (միսսենս-մուտացիա),
• անիմաստ կոդոնի առաջացում (նոնսենս- մուտացիա)։
• Երեք անիմաստ կոդոն՝ ամբեր – UAG, օխր- UAA և օպալ- UGA (սրանց համապատասխան էլ ստացվում են մուտացիաների անվանումները, որոնք բերում են անիմաստ տրիպլետների առաջացմանը՝ ամբեր-մուտացիա) հետադարձ փոփոխություն։

 Ըստ գեների արտահայտման (էքսպրեսիայի) վրա ազդեցության՝ մուտացիաները բաժանվում են 2 կատեգորիայի՝

1. հիմքերի զույգերի փոփոխման տիպի մուտացիաներ
2. հաշվառման շրջանակի շեղման տիպի (frameshift)։ Վերջիններս իրենցից ներկայացնում են դելեցիաներ կամ նուկլեոտիդների մեջբերումներ, որոնց թիվը բազմապատիկ չէ երեքի, ինչը կապված է գենետիկական կոդի եռահյուսման հետ։

Կենսոլորտը երկրի մակերեսի ամբողջ գազային, պինդ և հեղուկ տարածքն է, որը զբաղեցնում է կենդանի էակները: Դրանք բաղկացած են ինչպես լիտոսֆերայի, այնպես էլ հիդրոսֆերայի և մթնոլորտի այն տարածքներից, որտեղ հնարավոր է կյանք:

Կենսոլորտի բնութագրերը

Այժմ, երբ իմացաք, թե որն է կենսոլորտը, եկեք տեսնենք, թե որոնք են դրա առանձնահատկությունները: Կենսոլորտը կազմված է անկանոն չափսերի բարակ շերտից: Քանի որ դա համակարգ է, որը հավաքում է մոլորակի այն տարածքները, որտեղ գոյություն ունի կյանքը ավելի դժվար է սահմանափակումներ դնել որտեղ սկսվում և ավարտվում է կենսոլորտը: Քիչ թե շատ, կենսոլորտը տարածվում է ծովի մակարդակից մոտ 10 կմ բարձրության վրա և հողի մակարդակից մոտ 10 մետր բարձրության վրա, որտեղ թափանցում են ծառերի և բույսերի արմատները, և գոյություն ունեն միկրոօրգանիզմներ:

Theովային մասում այն ​​ներառում է նաև մակերևութային ջրերի տարածքները և օվկիանոսների խորքերը, որտեղ գոյություն ունի կյանք: Կենսոլորտից և սահմաններից դուրս, որոնք մենք քիչ թե շատ պարտադրել ենք, չկա երկրային կյանք:

Ինչպես մենք մեկնաբանեցինք, կենսոլորտում կյանքը չի հայտնվում որպես կենդանիների, բույսերի և միկրոօրգանիզմների (մանրէներ և վիրուսներ) շարունակական շերտ, այլ անհատները պատկանում են տարբեր տեսակների: Այս տեսակները (մինչ օրս հայտնի է ավելի քան երկու միլիոն տեսակ) բաշխված են և տարբեր կերպ են զբաղեցնում տարածքը: Ոմանք գաղթում են, մյուսները նվաճում, իսկ մյուսներն ավելի տարածքային են և պաշտպանում են իրենց բնակավայրը:

Կենսոլորտը դրա օրինակ է համակարգ, Մենք համակարգը սահմանում ենք որպես այն բաղադրիչների ամբողջություն, որոնք փոխազդում են միմյանց, ինչպես նաև արտաքին գործակալների հետ, այնպես, որ նրանք գործում են որպես մի շարք, որոնք պահպանում են մի ֆունկցիոնալություն միջեւ. Այդ պատճառով կենսոլորտը հիանալի կերպով բնորոշվում է որպես համակարգ, քանի որ նրանք ունեն մի շարք տեսակներ, որոնք փոխազդում են միմյանց հետ, և իրենց հերթին փոխազդում են կենսոլորտին չպատկանող, բայց աշխարհոլորտին, մթնոլորտին և հիդրոոլորտին պատկանող այլ տարրերի հետ: ,

Բացատրելու համար մենք դիմում ենք տարրերին ՝ երկրին, ջրին և օդին: Ձկներն ապրում են հիդրոսֆերայում, բայց իր հերթին ՝ կենսոլորտում, քանի որ այն շփվում է հեղուկ ջրի հետ և բնակվում է այն տարածքում, որտեղ կյանք գոյություն ունի: Նույնը վերաբերում է թռչուններին: Նրանք թռչում են Երկրի գազային շերտի վրայով, որը կոչվում է մթնոլորտ, բայց նաև բնակվում են կենսոլորտին պատկանող տարածքներով:

Կազմակերպության մակարդակները կենսոլորտում

Կենսոլորտում, ընդհանուր առմամբ, կենդանի էակները չեն ապրում մեկուսացված, այլ անհրաժեշտ է փոխազդել այլ կենդանի էակների և աբիոտիկ գործոնների հետ: Ահա թե ինչու, բնության մեջ կան կազմակերպման տարբեր մակարդակներ: Կախված կենդանի էակների փոխազդեցությունից և թե որքան մեծ են խմբերը, կան բնակչություն, համայնքներ և էկոհամակարգեր:

Բնակչություն

Կազմակերպության այս մակարդակը տեղի է ունենում բնության մեջ, երբ բույսերի, կենդանիների կամ միկրոօրգանիզմների որոշակի տեսակների օրգանիզմներ միավորվում են ընդհանուր ժամանակի և տարածության մեջ: Այսինքն ՝ բույսերի ու կենդանիների տարբեր տեսակներ համատեղ տարածություն նույն տարածքում և նրանք օգտագործում են նույն ռեսուրսները գոյատևելու և բազմանալու համար:

Պոպուլյացիային վերաբերելիս պետք է որոշվի տեսակը հայտնաբերելու վայրը և այդ պոպուլյացիայի ժամանակը, քանի որ այն ժամանակի ընթացքում կայուն չէ ՝ պայմանավորված այնպիսի գործոններով, ինչպիսիք են սննդի պակասը, մրցունակությունը կամ շրջակա միջավայրի փոփոխությունները: Մեր օրերում, մարդու գործողությամբ, շատ բնակչություններ չեն գոյատևում, քանի որ իրենց ապրած միջավայրի սննդանյութերը աղտոտված կամ քայքայված են:

Կենսաբանական համայնք

Կենսաբանական համայնք այն համայնքն է, որում գոյություն ունեն կենդանի էակների երկու կամ ավելի բնակչություններ: Այսինքն ՝ յուրաքանչյուր բնակչություն համագործակցում է այլ բնակչության և նրանց շրջապատող միջավայրի հետ: Այս կենսաբանական համայնքները ներառում են տարբեր տեսակների օրգանիզմների բոլոր պոպուլյացիաները, որոնք փոխազդում են միմյանց հետ: Օրինակ ՝ անտառ, լճակ և այլն: Դրանք կենսաբանական համայնքների օրինակներ են, քանի որ կա ձկների, երկկենցաղների, սողունների, ջրիմուռների և նստվածքային միկրոօրգանիզմների պոպուլյացիաների մի շարք, որոնք փոխազդում են միմյանց հետ, և իրենց հերթին փոխազդում են այնպիսի աբիոտիկ գործոնների հետ, ինչպիսիք են ջուրը (շնչառության ընթացքում), լույսը հարվածում է լճակին և նստվածքին:

Էկոհամակարգ

Էկոհամակարգը կազմակերպության ամենամեծ և բարդ մակարդակն է: Դրանում կենսաբանական համայնքը փոխազդում է աբիոտիկ միջավայրի հետ ՝ հավասարակշռված համակարգ ձևավորելու համար: Մենք բնորոշում ենք էկոհամակարգը որպես որոշակի գոտու կենսաբանական և աբիոտիկ գործոնների ամբողջություն, որոնք փոխազդում են միմյանց հետ: Տարբեր բնակչություններ և համայնքներ, որոնք ապրում են էկոհամակարգերում, կախված են միմյանցից և աբիոտիկ գործոններից: Օրինակ, երկկենցաղները միջատներին կերակրելու համար անհրաժեշտ են, բայց գոյատևելու համար նրանց նույնպես ջուր և լույս է պետք:

1.Ներկայացնել Դարվինի էվոլյուցիոն տեսությունը և էվոլյուցիայի շարժիչ ուժերը:

Ըստ Դարվինի տեսության առավել հաճախ կենսունակ են այն սերունդները, որոնք մյուսներից ավելի հարմարված են միջավայրի պայմաններին և ավելի լավ են մրցակցում իրենց նմանների հետ :

Դարվինը ձևակերպել է էվոլյուցիայի գիտական տեսությունը, ըստ որի` էվոլյուցիայի շարժիչ ուժերն են ժառանգականությունը, փոփոխականությունը և բնական ընտրությունը: Այդ տեսությունը, ի պատիվ ստեղծողի, կոչվել է դարվինիզմ:

2.Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում գոյության կռիվը:

Գոյության կռիվը նախադրյալ է բնական ընտրության համար։ Գոյության կռվի հիմնական պատճառը տեսակների թվաքանակի հնարավոր սահմանափակ աճի և միջավայրի պայմանների, պաշարների միջև եղած անհամապատասխանությունն է։ Կան գոյության կռվի երեք ձևեր ՝ ներտեսակային, միջտեսակային և կռիվ անօրգանական աշխարհի անբարենպաստ պայմանների հետ։

3.Ներկայացնել բնական ընտրությունը, օրգանիզմների հարմարվածությունը արտաքին միջավայրին:

Բնական ընտրությունը այն գործընթացն է, որով բնութագրող հատկությունները, որոնք հնարավորություն են տալիս հարմարվել շրջակա միջավայրում գոյատեւելու եւ վերարտադրելու `իրենց գեները փոխանցելու ապագա սերունդներին: Բնական ընտրությունը նշանակում է, որ տեսակների, որոնք կարող են հարմարվել որոշակի միջավայրին, կաճեն քանակությամբ եւ, ի վերջո, ավելին, քան տեսակներ, որոնք չեն կարող հարմարվել: Բնական ընտրության գործընթացը փոխում է յուրաքանչյուր սերնդի գենետիկական կառուցվածքը, որը թույլ է տալիս մի տեսակի հարմարվել իր շրջակա միջավայրին: 

Բնական ընտրությունը այն գործընթացն է, որով բնութագրող հատկությունները, որոնք հնարավորություն են տալիս հարմարվել շրջակա միջավայրում գոյատեւելու եւ վերարտադրելու `իրենց գեները փոխանցելու ապագա սերունդներին: Բնական ընտրությունը նշանակում է, որ տեսակների, որոնք կարող են հարմարվել որոշակի միջավայրին, կաճեն քանակությամբ եւ, ի վերջո, ավելին, քան տեսակներ, որոնք չեն կարող հարմարվել: Բնական ընտրության գործընթացը փոխում է յուրաքանչյուր սերնդի գենետիկական կառուցվածքը, որը թույլ է տալիս մի տեսակի հարմարվել իր շրջակա միջավայրին: Այս փոփոխությունները աստիճանաբար տեղի են ունենում եւ կարող են առաջանալ հազարավոր տարիների ընթացքում, սակայն որոշ դեպքերում բնական ընտրությունը կարող է ավելի արագ զարգանալ, հատկապես կարճատեւ եւ արագ վերարտադրողականության տեսակներով:

Բնական ընտրությունը տեղի է ունենում, երբ անհատների միջեւ տարաձայնությունները հանգեցնում են գոյատեւման եւ վերարտադրության տարբերություններին: Այս տարբերությունները բնական ընտրության եւ էվոլյուցիայի, գոյատեւման եւ վերարտադրության միջեւ տեղի են ունենում, երբ բնակչությունը հանգեցնում է զարգացման: Բնական ընտրությունը հանգեցնում է մի քանի հիմնական էկոլոգիայի եւ ժառանգության պայմանների համադրությունից:

Չարլզ Դարվին եւ բնական ընտրությունը

Բնական ընտրության գաղափարը նախեւառաջ ձեւավորվել է Չարլզ Դարվինի կողմից (1809-82) եւ համարվում է էվոլյուցիոն կենսաբանության մեջ մեծ նշանակություն: Բնական ընտրությունը գործում է այն ժամանակ, երբ անհատները տարբերվում են ժառանգական հատկանիշներից, որոնք առաջացնում են սերունդների հարաբերական ներդրումներում ապագա սերունդներին տարբերություններ: Օրգանիզմի օգտակար հատկությունները, շրջակա միջավայրի ներկա պայմաններում կենսաբանական ֆիթնեսի առավելագույնս բարձրացման համար, տարածվում են բնակչության մեջ եւ դրանով իսկ ծառայում են որպես հարմարվողականություն:

Դարվինը գտնում էր, որ գոյության կռիվը ոչ թե առանձին էվոլյուցիոն գործոն է, այլ նախադրյալ է բնական ընտրության համար։ Գոյության կռվի հիմնական պատճառը տեսակների թվաքանակի հնարավոր սահմանափակ աճի և միջավայրի պայմանների, պաշարների միջև եղած անհամապատասխանությունն է։ Կան գոյության կռվի երեք ձևեր ՝ ներտեսակային, միջտեսակային և կռիվ անօրգանական աշխարհի անբարենպաստ պայմանների հետ։

Ներտեսակային կռիվ

Ներտեսակային կռվի ընթացքում տեղի է ունենում նույն տեսակին պատկանող առանձնյակների միջև։ Այս կռիվը ամենատարածվածն է, քանի որ նույն տեսակի առանձնյակները միջավայրի պայմանների նկատմամբ նույն պահանջներն ունեն։ Ներտեսակային գոյության կռվի օրինակ է մրցակցությունը միևնույն տեսակի առանձնյակների միջև ՝ ապրելատեղի, սննդի համար, մրցակցության էգին տիրանալու համար։ Օրինակ ՝ նույն տեսակին պատկանող թռչունների և կաթնասունների արուները բազմացման շրջանում պայքարի մեջ են մտնում միմյանց հետ խ էգին տիրանալու համար։ Ներտեսակային գոյության կռիվը նպաստում է տեսակների հարմարվածությանը, որոնք հարուցում են կռվի այս ձևը։

Միջտեսակային կռիվ

Միջտեսակային գոյության կռիվը տեղի է ունենում տարբեր տեսակների պոպուլյացիաների միջև։ Այն ավելի սուր է ընթանում, եթե տեսակները միևնույն ցեղին են պատկանում և միատեսակ կարիք ունեն։

Անօրգանական աշխարհի անբարենպաստ պայմանների դեմ կռիվ

Այս կռիվը նկատվում է տեսակի ցանկացած մասում կապված արտաքին պայմանների փոփոխման հետ։ Ջերմության կամ խոնավության տատանումները լուրջ ազդեցություն են ունենում պոպուլյացիայի առանձնյակների վրա։ Օրինակ ՝ երկկենցաղները, սողունները, կրծողները ձմեռային քուն մտնող կենդանիներ են և նրանք կարող են ցրտահարվել ու ոչնչանալ։

Բնական ընտրություն

Բնական ընտրություն է կոչվում այն գործընթացը, որի հետևանքով գոյատևում և իրենից հետո սերունդ են թողնում տվյալ պայմաններում առավելապես օգտակար ժառանգական փոփոխություններ ունեցող առանձնյակները։ Բնական ընտրությունը կատարելագործում է առանձնյակի հարմարվածությունները գոյության տվյալ պայմանների նկատմամբ։ Բնական ընտրության ընթացքում հաճախ գոյատևում են ոչ թե ամենաուժեղները, այլ հարմարվածները։ Օրինակ ՝ օվկիանոսային քամոտ կղզիներում անթև միջատները պահպանվում, գոյատևում են, մինչդեռ թևավոր միջատներին քամին քշում է, տանում է դեպի ծով ու ոչնչացնում։ Բնական ընտրության հետևանքով գոյատևում են միջավայրի պայմաններին ավելի հարմարվածները։ Բնական ընտրությունը լինում է ՝ շարժական և կայունացնող։

1. Ներկայացնել բջջի բաժանումը՝ մեյոզ:
2. Համեմատել մեյոզը և միտոզը: (նմանությունը և տարբերությունը)
3. Մանրամասն ներկայացրեք բույսերի մեջ ինչպես է տեղի ունենում կրկնակի բեղմնավորումը:
4. Ինչ են իրենցին ներկայացնում վիրուսները:
5. Համեմատել COVID-19 օմիկրոնի հետ:

1. Մեյոզը բույսերի, կենդանիների, սնկերի բաժանման եղանակ է որը կատարվում է սեռական ձևով: Մեյոզի արդյունքում առաջացած բջիջներն անվանում են սպորներ։ Կենդանիների արական գամետները սպերմատոզոիդներն են, իսկ իգականը՝ ձվաբջիջները։ Ձվաբջիջների և սպերմատոզոիդների միավորումը ձեռք բերելու գործընթացը կոչվում է գամետոգենեզ:Այն ընթանում է համապատասխան ձվարաններում և սերմնարաններում։ Գամետոգենեզը գամետների առաջացումն է, որը տեղի է ունենում բաժանման յուրահատուկ գործընթացով ՝ մեյոզով։ Այն ունի 2 փուլ:
2. Նրանց նմանությունը կայանում է նրանում, որ երկուսն էլ  ունեն նույն բաժանման փուլերը:Սակայն ի տրաբերություն մեյոզի, միտոտիկ բաժանումը տեղի է ունենում առանց բարդությունների, քանի որ չի ներառում պրոֆազի ընթացքում հոմոլոգ քրոմոսոմների կոնյուգացիա:Միտոզում դուստր բջիջներն ունեն նույն թվով քրոմոսոմներ, որքան մայր բջիջը, իսկ մեյոզի դեպքում դուստր բջիջները ունեն քրոմոսոմների կեսը, որքան ծնողը:
3. Բույսի կրկնակի բեղմնավորման ժամանակ բեղմնավորվում են ձվաբջիջը և սաղմնային պարկի երկրորդային կորիզը։ Սաղմնային պարկը 8-կորիզանի բջիջ է, որի յուրաքանչյուր բևեռում կա 4-ական բջիջ։ Բևեռներից մեկական կորիզ շարժվում է դեպի կենտրոն և կազմում բևեռային կորիզներ։ Մեկ բևեռում մնացած 3 կորիզներից մեկը դառնում է ձվաբջջի կորիզ, մնացածները քայքայվում են։ Հետո վեգետատիվ և գեներատիվ բջիջներից մեկը շարժվում է դեպի ձվաբջջի կորիզը, միաձուլվում նրա հետ և առաջացնում դիպլոիդ զիգոտ, որն աճելով դառնում է սերմ։ Գեներատիվ մյուս կորիզը մոտենում է 2 բևեռային կորիզներին, միաձուլվում նրանց հետ:
4. Վիրուսները մարդու, կենդանիների և բույսերի վարակիչ հիվանդությունների մանրագույն հարուցիչներն են: Այն 1892 թ-ին հայտնաբերել է ռուս գիտնական Դ.Ի. Իվանովսկին և անվանեցին լատիներեն «վիրուս» (թույն) բառով: Վիրուսն ուսումնասիրելուց պարզվել է, որ ամենապարզ վիրուսը գալարաձև ոլորված մեծ մոլեկուլ է, որին բնորոշ է գոյության 2 ձև՝ արտաբջջային (հանգստացող) և ներբջջային (բազմացող):
5. Օմիկրոնին բնորոշ է հինգ հիմնական ախտանիշ՝ քթահոսություն, գլխացավ, ընդհանուր թուլություն, փռշտոց և կոկորդի ցավ։ COVID-19-ի ախտանիշներն են բարձր ջերմությունը, հազը և շնչառության դժվարացումը: Օմիկրոնի դեպքում հազը կարող է ավելի մեղմ լինել, քան Covid-ի նախկին շտամներում։ Ջերմությունը համեմատաբար պակաս բնորոշ է։Հոտի և համի փոփոխությունները շատ հազվադեպ են լինում:

Մեյոզը  բջիջների՝ կենդանիների, բույսերի և սնկերի սեռական բազմացման ժամանակ իրականացող բաժանման հատուկ եղանակ։ Մեյոզով կիսվող բջիջներում քրոմոսոմային հավաքակազմի քանակը կրճատվում է երկու անգամ՝ մեկ դիպլոիդ բջջից առաջանում են չորս հապլոիդ բջիջներ։ Մեյոզի արդյունքում առաջացած բջիջները, կամ գամետներ են, կամ սպորներ։ Կենդանիների արական գամետներն անվանում են սպերմատոզոիդներ, իսկ իգականը՝ ձվաբջիջներ։ Մեյոզի ընթացքում երկու անգամ կրճատված քրոմսոմային հավաքակազմ ունեցող գամետները միաձուլվում են բեղմնավորման ընթացքում․ առաջացած զիգոտում քրոմոսոմների սկզբնական քանակը վերականգնվում է։ Մինչ մեյոզի սկիզբը բջջային ցիկլի ընթացքում, յուրաքանչյուր քրոմոսոմի ԴՆԹ-ն կրկնապատկվում է և յուրաքանչյուր քրոմոսոմ ունենում է 2 քույր քրոմատիդ։ Մեյոզի առաջին փուլն սկսվում է այն բջիջների մոտ, որոնց յուրաքանչյուր քրոմոսոմն ունի երկու միանման զույգեր։ Յուրաքանչյուր զույգը բաժանվում է՝ գոյացնելով 2 առանձին հապլոիդ բջիջներ, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի մեկ քրոմոսոմ։ Սա տեղի է ունենում մեյոզի առաջին փուլի ընթացքում առաջացած երկու բջիջների մոտ։ Մեյոզը առաջին և երկրորդ բաժանումների միջև ընկած կարճ ինտերֆազի ընթացքում գենետիկական նյութի կրկնապատկում տեղի չի ունենում, որի հետևանքով մեյոզը երկրորդ բաժանման վերջում առաջանում են 4 բջիջներ քրոմոսոմների հապլոիդ հավաքակազմով։

1. Գրել մեյոզի փուլերը:
2. Մեյոզի ժամանակ որ բջիջներն են բազմանում (մի քանի նախադասությունով ներկայացրեք յուրաքանչյուր փուլը):
3. Ինչ կարևրո ֆունկցիա է կատարում մեյոզը:

Մեյոզը բույսերի, կենդանիների, սնկերի բաժանման եղանակ է որը կատարվում է սեռական ձևով: Մեյոզի արդյունքում առաջացած բջիջներն անվանում են սպորներ։ Կենդանիների արական գամետները սպերմատոզոիդներն են, իսկ իգականը՝ ձվաբջիջները։ Ձվաբջիջների և սպերմատոզոիդների միավորումը ձեռք բերելու գործընթացը կոչվում է գամետոգենեզ:Այն ընթանում է համապատասխան ձվարաններում և սերմնարաններում։ Գամետոգենեզը գամետների առաջացումն է, որը տեղի է ունենում բաժանման յուրահատուկ գործընթացով ՝ մեյոզով։ Այն ունի 2 փուլ:

Մեյոտիկ բաժանումն ընթանում է երկու փուլերով՝ ռեդուկցիոն և էկվացիոն։ Յուրաքանչյուր փուլում բջիջները բաժանվում են մեկ անգամ։ Մինչ մեյոզի սկիզբը բջջային ցիկլի S փուլի ընթացքում, յուրաքանչյուր քրոմոսոմի ԴՆԹ-ն կրկնապատկվում է և յուրաքանչյուր քրոմոսոմ ունենում է 2 քույր քրոմատիդ։ Մեյոզի առաջին փուլն սկսվում է այն բջիջների մոտ, որոնց յուրաքանչյուր քրոմոսոմն ունի երկու միանման զույգեր՝ հոմոլոգ քրոմոսոմներ կազմված երկու քույր քրոմատիդներից։ Մեյոզի սկզբում հոմոլոգ քրոմոսոմները մոտենում են միմյանց (կոնյուգացիա) և հազվադեպ փոխանակում գենետիկական տեղեկատվություն ։ Կրոսինգովերից հետո, յուրաքանչյուր զույգը բաժանվում է՝ գոյացնելով 2 առանձին հապլոիդ բջիջներ, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի մեկ քրոմոսոմ ։ Սա տեղի է ունենում մեյոզի առաջին փուլի ընթացքում առաջացած երկու բջիջների մոտ։ Մեյոզ առաջին և երկրորդ բաժանումների միջև ընկած կարճ ինտերֆազի ընթացքում գենետիկական նյութի կրկնապատկում տեղի չի ունենում, որի հետևանքով մեյոզ երկրորդ բաժանման վերջում առաջանում են 4 բջիջներ