ԳՄՕ- գենետիկորեն մոդիֆիկացված  օրգանիզմներ (բույսեր, կենդանիներ, միկրոօրգանիզմներ), որոնց փոխպատվաստել են այլ օրգանիզմների գեներ և նրանց գենոտիպն արհեստականորեն փոփոխվել է։

Գենային փոփոխությունները, որպես կանոն, կատարվում են գիտական և տնտեսական նպատակներով։ Այնուամենայնիվ Գենետիկորեն մոդիֆիկացված սնունդն ունի սովորականի տեսք, նույնիսկ ավելի գեղեցիկ է, սակայն այստեղ կա  հսկայական տարբերություն. ԳՄՕ-ներում ԴՆԹ-ն փոփոխված է, ինչն օրգանիզմում բազմաթիվ մուտացիաներ կարող է առաջացնել:

ԳՄՕ-ի աջակիցները մոլորեցնում են, թե ԳՄՕ-ները անհրաժեշտ են աշխարհի աճող բնակչությունը կերակրելու համար: Բայց սա սուտ է ոչ միայն Հայաստանի համար (ուր ցավոք բնակչությունը նվազում է), այլ նաև ողջ աշխարհի համար, ուր մարդու օգտագործման համար տարեկան արտադրված սննդի մեկ երրորդը՝ մոտ 1.3 միլիարդ տոնա, կորում է կամ վատնվում է: Արդյունքում սննդի կորուստը կամ վատնումը արժենում է մոտ 680 միլիարդ ամերիկյան դոլար արդյունաբերական երկրների և 310 միլիարդ ամերիկյան դոլար զարգացող երկրների համար (տվյալները UN FAO-ից): Ավելին՝ ԳՄՕ-բույսերը բերքատվությամբ չեն գերազանցում ճիշտ վայրում ու ճիշտ ձևով աճեցված օրգանականին, իսկ միջատների համար ուտելու համար անպիտան և մոլախոտերի համար թունավոր հողում աճած բույսը վնասում է այն ուտողին՝ օգնելով մի խումբ մարդկաց ավելի հարստանալ և կախվածության մեջ պահել իրենց ԳՄՕ արտադրանքը սպառող երկրներին:

Ձեզ ենք ներկայացնում՝ ինչ հիվանդություններ կարող են առաջացնել  ԳՄՕ-ները և ինչպես են դրանք վնասում մեր օրգանիզմին.

1. ԳՄՕ-ներն առաջացնում են ալերգիաների նոր տեսակներ: Պատճառն այն է, որ նման սնունդը պարունակում է շատ արհեստածին ալերգեններ: Որպես օրինակ՝ կարելի է հիշել  2000-ական թվականներին ԱՄՆ-ում եգիպտացորեն արտադրող ընկերության դեպքը, երբ հարյուրավոր մարդիկ տուժել էին ալերգիայից:

2. ԳՄՕ-ներն օրգանիզմում առաջացնում են բակտերիաներ, որոնք հակազդում են հակաբիոտիկներին: Այսինքն՝ շատ հավանական է, որ շատ դեղահաբեր մեր օրգանիզմի վրա պարզապես չազդեն:

3. Մոդիֆիկացիան մեծացնում է քիմիական բաղադրիչը սննդում, որը շատ վատ հետևանքներ է ունենում օրգանիզմում: Ստամոքսի հետ կապված խնդիրներից՝  մինչև քաղցկեղ:

4. Ամերիկյան մի հետազոտության մեջ ասվում է, որ նման սնունդը նվազեցնում է մարդկային վերարտադրությունը: Այս տեսակետն ապացուցվել է փորձարկմամբ: Մկները, որոնց կերակրել են ԳՄՕ-ով հարուստ սննդով, թե՛ իրենց ակտիվությամբ, թե՛ վերարտադրությամբ զգալիորեն զիջել են նորմալ սննդով կերակրված մկներին:

Գենետիկորեն մոդիֆիկացված օրգանիզմները միայն մեզ չէ, որ վնասում են: Դրանք կարող են վնասել նաև մեր կյանքի տարբեր ոլորտներին: Նման վնասների մասին շատ են խոսում տարբեր գերտերություների ղեկավարները, ու այս թեման միջազգային կազմակերպությունների գլխավոր խնդիրներից մեկն է:

ԳՄՕ-ները շատ վտանգավոր են, օրինակ, գյուղատնտեսության ոլորտում: Անգամ հեռավորություն  պահպանելու դեպքում ԳՄՕ-ի բազմացումը փչացնում է մրգերի և բանջարեղենի նորմալ աճեցումը, փչացնում է   բերքը: Այդ պատճառով մի քանի երկրներում գյուղատնտեսները ցանում են միայն մոդիֆիկացված սերմեր՝ հրաժարվելով նորմալ ու բնական բերքից:

ԳՄՕ-ները բացասաբար են ազդում նաև տնտեսության վրա: Դրանք գտնվում են մի քանի ընկերությունների ձեռքում, ովքեր գրավում են ամբողջ շուկան: Իրենց լավ տեսքով ու թվացյալ ախորժելիությամբ դրանք գրավում են գնորդներին ու վաճառվում են շատ արագ: Այսինքն՝ շուկայից դուրս են մնում բնական բերք վաճառողները, ինչը կարող է հանգեցնել տնտեսական մեծ կորուստների:

Աղբյուրներ՝ hetq.am, 168.am

Ֆիզիկա

Այս տարի ֆիզիկայից ուսումնասիրեցինք 7-9րդ դասարանների ֆիզիկայի նյութը, լուծեծինք խնդիրներ թեմաների վերաբերյալ: Նաև կատարել ենք հետազոտական աշխատանքներ, որոնք էլ ավելի են հետաքրքրացրել դասապրոցեսը: Ուսումնասիրեցինք ռադիոֆիզիկոս Պարիս Հերունու կյանքը և այցելեցինք նրա ստեղծած ռադիոօպտիկական աստղադիտակը:

• Մեխանիկական շարժում; Նյութական կետ; Արագություն
• Ատոմի կառուցվածքը
• Խնդիրների լուծում
• Էլեկտրական դիմադրություն
• Լույս: Լույսի տարածումը
• Աշխարհի 20 Ուրվական վայրերը
• Ուրանժ Մեդան ՝ ուրվական նավը
• Ժամանակի մեքենայով – միայն ապագա
• Ճամփորդություն դեպի Օրգովը, անոմալ զոնաներ Հայաստանում
• Ինչպե՞ս են աշխարհը տեսնում մարդիկ և կենդանիները

էկոլոգիա

Էկոլոգիան մեզ համար նոր առարկա էր, սակայն ինձ համար այն այդքան էլ նոր չէր: Էկոլոգիական հիմնախնդիրներն ու դրա պահպանման միջոցառումներն ինձ վաղուց էին հետաքրքրել և ես լրատվական էջերից, դոկումենտալ ֆիլմերից խորապես տեղեկացել եմ դրանց մասին: Չնայած իմ ունեցած գիտելիքների այս տարի ես ավելի լավ պատկերացում կազմեցի թունավոր ուտելիքների, ջրի աղտոտվածության և այլ հիմնախնդիրների մասին : Այս ուս տարվա ընթացքում կատարել ենք մի շարք նախագծեր այդ թեմաներով, որոնց կարող եք ծանոթանալ ներքևում դրված հղումներով:

• Իմ սիրած թունավոր ուտելիքը
• Ջրի մաքրության ստուգում
• Աղբահանության խնդիրը աշխարհում
• Ինքնաստուգում
• էներգիայի այլընտրաքային աղբյուրներ։ Փորձ
• Նախագիծ՝Էկոլոգիապես վնասկար կոսմետիկ միջոցներ:
• էկոհամակարգեր
• Կիոտոյի արձանագրություն
• H2O
• Մեղվապահը
• ՀՀ տարածքում օգտագործվող և բուծվող խոտաբույսերը
• Ինչպես կողմնորոշվել տեղայնքում: Ազիմուտ
• Մարտ ամսվա նախագիծ/ Աղբի տեսակավորում՝ ՙՙԱնթափոն կենցաղ՚՚ նախագծի շրջանակներում
• Օվկիանոսի մաքրում/ Ապրիլ ամսվա նախագիծ
• Ջրի օգտագործումը

Նախագիծ՝ Էկոտուր 2022 նախագծի շրջանակներում ջրի բնօգտագործման վերաբերյալ աշխատանք

Նպատակը՝ Ուսումնասիրել աշխարհում ջրային ռեսուրսների օգտագործման վերաբերյալ տեղելությունները։ Գիտելիքներ ձեռք բերել Հայաստանում ջրի բնօգտագործաման վերաբերյալ։ Կատարել ուսումնասիրություն սեփական տան կամ շենքի վերաբերյալ։

Ընթացքը՝

1․ Ուսումնասիրել ջրի օգտագործման համաշխարհային փորձը, ներկայացնել տեղեկություններ (կարճ՝ բերելով մի քանի հետաքրքիր դրական և բացասական մեկական օրինակներ)

2․ ՀՀ ջրի օգտագործման օրինակներ, ինչ վիճակում է։

3․ Ուսումնասիրել ձեր սեփական տանը, բնակարանում ջրի օգտագործման եղանակները։ Ինչպես է ջրվում բակը, ինչ ջրով։ Տեսանյութը կամ լուսանկարների շարքը պարտադիր է։

Խմելու ջրի պաշարները աշխարհում անսպառ չեն: Մոլորակի բնակչությունը ավելանում է, դրա հետ մեկտեղ մեծանում է պահանջարկը խմելու եւ ոռոգման ջրի նկատմամբ: Գլոբալ մասշտաբով ջրի 70 տոկոսը մարդկությունն օգտագործում է ոռոգման նպատակով, այնինչ կենցաղային եւարդյունաբերական նպատակնեով ջրի սպառումը շատ արագ աճում է: Շատ տեղերում ստորերկրյա ջրային շերտերն այն աստիճան արագ են չորանում, որ NASA-ի արբանյակները գրանցում են երկրային գրավիտացիայի ուժի փոփոխություն:

Water Resources Group-ի տվյալներով` Հնդկաստանին 2030 թ. սպասում է ջրի առաջարկի 50 տոկոս անբավարարություն պահանջարկի նկատմամբ, իսկ համաշխարհային մասշտաբով դա կկազմի 40 տոկոս:

2050 թ. աշխարհի բնակչությունը կկազմի 9 մլրդ, որից 4 մլրդ-ը կապրի ջրի խրոնիկ դեֆիցիտի շրջաններում: Այսինքն` ջուրը կդառնա աշխարհում ամենաարժեքավոր հումքը:

Հայաստանի ջրային պաշարների վերաբերյալ գնահատակնները դեռեւս վերջնական չեն: Ենթադրվում է, որ ստորերկրյա ջրային պաշարները կազմում են մոտ 3 մլրդ խոր. մետր, որի մեծ մասը` Արարատյան արտեզյան համակարգում: Իսկ լճերում կուտակված ջուրը (առանց Սեւանի)` մոտ 300 մլն խոր. մետր է, ջրամբարներում` մոտ 1 մլրդ խոր. մետր: Սեւանի ջրային պաշարը մոտ 35 մլրդ խոր մետր է, սա Հայաստանի ամենամեծ ջրային ավազանն է:

Հետաքրքիր է, որ Հայաստանի ջրային ռեսուրսների մի մասը գոյանում է Թուրքիայից եկեղ ստորերկրյա ջրերի հաշվին: Ամեն տարի ստորերկրյա ճանապարհով Թուրքիայից Արարարտյան դաշտի արտեզյան ջրային համակարգ է լցվում է մոտ 1.2 մլրդ խոր. մետր ջուր, սակայն նաեւ մոտ 0.8 մլրդ խոր. մետր էլ հոսում է դեպի Նախիջեւան:

Ջրի ներկայիս սպառման պայմաններում Հայաստանի ջրային ռեսուրսները բավարար են ներքին կարիքների համար, թեեւ դա չի նշանակում, որ ջրի խնայողական ծրագրեր չպետք է իրականացվեն:

 Ըստ որոշ փորձագիտական գնահատականների` 2030-40 թվականներին Հայաստանի ջրային պաշարները կնվազեն 20-25 տոկոսով` կապված կլիմայի տաքացման եւ տեղումների նվազման հետ: Նկատենք, որ այդ ընթացքում տեղի կունենա նաեւ ջրի սպառման ծավալների ավելացում:

Ընդհանրապես` վերջին տասնամյակում ջրի օգտագործումը Հայաստանում կտրուկ աճել է: Այսպես` եթե ջրառը 2000 թ. 1.8 մլրդ խոր. մետր էր, ապա ներկայում մոտենում է տարեկան 3 մլրդ խոր. մետրին: Ընդ որում` ջրառի աճը հիմնականում տեղի է ունեցել ջրի տրանզիտային կորուստների հաշվին, որ 2008 թ. պաշտոնական տվյալներով կազմել է մոտ 32 տոկոս, 2002 թ. 25 տոկոսի համեմատ: Ստացվում է` տարեկան մոտ 1 մլրդ խոր. մետր ջուր ենք կորցնում ճանապարհներին, որը չափազանց մեծ ծավալ է: Եթե ջրի փոխադրման համակարգում առաջիկա տասնամյակին լուրջ ներդրումներ չարվեն, ապա ջրի խնդիրը Հայաստանում կսրվի:

Նկատենք, որ օգտագործվող ջրի մոտ 80 տոկոսից ավելին ուղղվում է ոռոգմանը, եւ միայն 5-6 տոկոսն է օգտագործվում խմելու եւ կենցաղային նպատակներով: Այս առումով հատկապես կարեւորվում է ոռոգման համակարգի արդիականացումը, թեեւ խմելու ջրի փոխադրման համակարգը նույնպես ֆիզիկապես մաշված է: Որոշ խնդիրներ կան նաեւ Արարատյան դաշտի արտեզյան ջրերի ոլորտում` կապված արհեստական ձկնաբուծության բուռն զարգացման հետ:

Հայաստանի ջրային ռեսուրսների ներկա հաշվեկշռի պարագայում, (խնայողական միջոցառումների պարտադիր իրականացմամբ) Հայաստանը 1-2 տասնամյակ անց կարող է դառնալ ջրի խոշորագույն արտահանողներից մեկը: Հայաստանում վերջին տարիներին ամենարարագ աճող արտադրութւյուններից մեկն էլ խմելու ջրի շշալցումն է: Այսպես` 2010 թ. շշալցվել է 11.5 մլն լիտր խմելու ջուր` 35 տոկոսով ավելի, քան նախորդ տարում: 2011 թ. աճի բարձր տեմպերը նույնպես պահպանվում են: Առայժմ խմելու ջրի արտահանման ծավալները մեծ չեն, սակայն չմոռանանք, որ հարեւոն երկրներում (արաբական աշխարհում եւ Հնդկաստանում) բնակչության շատ բարձր աճ է, եւ ջրի նկատմամբ պահանջարկն անշեղ աճում է: Ուստի այն մի քանի միլիարդ դոլարը, որ կներդրվի Հայաստանի ջրային համակարգում, վաղ թե ուշ իրեն կարդարացնի: 

Այս նախագիծը ծնվել է հոլանդացի ուսանող Բոյան Սլաթի ձեռքից, ով առաջարկել է օվկիանոսից պլաստմասսա մաքրելու արդյունավետ ծրագիր: Այս ծրագիրը դեռ նոր է գտնվում և պետք է ժամանակի ընթացքում հարմարեցվի և բարելավվի: Այս նախագծի կենսունակությունը բավականին բարձր է: Օվկիանոսի մաքրում նպատակ ունի պասիվ մեթոդով դուրս բերել թափոնները ծովերից և օվկիանոսներից: Այս մեթոդը նշանակում է, որ մարդը պետք չէ միջամտել դրա օգտագործման համար, բայց օգտվում է քամու և ծովային հոսանքների բնական մղումից `պլաստիկի խտության և հավաքման համար:

Այս եղանակով այս նախագիծը հիմնականում հիմնված է լողացող արգելապատնեշ համակարգերի տեղադրման վրա, որոնք ռազմավարական տեղակայված են Խաղաղ օվկիանոսի հյուսիսում, որոնք ունակ են հավաքել ծովային հոսանքների և քամու կողմից ներգրավված աղբը: Այս լողացող արգելքը քիչ թե շատ ունի 600 մետր երկարությամբ և բաղկացած կլինի երկու բազկաթոռներից, որոնք կցված են որոշ արգելապատնեշներին, որոնք սուզվել են մոտ 3 մետր խորության վրա, Սա կանխում է թափոնների տակից փախուստը: Լողացող թևերը տեղակայված են V վիճակում, որպեսզի կարողանան ամբողջ թափոնները կենտրոնացնել պատնեշի կենտրոնական մասում:

Տեղադրված է գլանաձեւ հարթակ, որը թափոնները պահելու համար հանդես է գալիս որպես տարա: Որոշ նավակների օգնությամբ Թափոնները կհանվեն մոտավորապես յուրաքանչյուր 45 օրը մեկ և կվերադարձվեն մայր ցամաք: Քաղաքակրթության մեջ մտնելուց հետո այն կարող է վերամշակվել կամ վաճառվել վերօգտագործման համար ՝ ապահովելով, որ ծովի և օվկիանոսների ինքնամաքրումը կայուն լինի:

Օգտակար հղում՝ renovablesverdes.com

Գտնել եւ ուսումնասիրել մի գիտական բացահայտում կամ գյուտ, որը թույլ է տվել վերամշակել աղբը կամ թույլ է տալիս չաղտոտել շրջակա միջավայրը։

Կատարել հետազոտական աշխատանք հետևյալ թեմաների շուրջ՝

1. Իջնել իմ բնակության վայրի մոտ, շրջայց կատարել, դիտարկել՝ թե որտեղ է գտնվում մոտակա աղբամանը, արդյոք կա դրված աղբի տեսակաորման համար նախատեսված աղբամաններ, լուսանկարել աղբամանը և շրջակա տարածքը:
2. Ծանոթանալ արդյոք շենքում կամ հարևանների միջև կա լիազոր անձ, որը պատասխանարվություն է կրում շենքի տեխնիկական ապահովվութան վերաբերյալ, ով կարող է կազմակերպել հարևանների հետ հանդիպում և զրուցել աղբի տեսակավորման մասին:
3. Գրել՝ թե ինչպես է կազմակերպված աղբի տեսակավորումը ձեր տանը՝ արդյոք տեսակավորվումէ աղբը ձեր տանը:
4. Եթե աղբը տեսակավորվում է՝ ապա լուսանկարել և նկարագրել թե ինչպես:
5. Մեկ ամսվա ընթացքում զբոսնել համայնքով մեկ և հաշվել, հաշվառել հասցեներով, թե քանի աղբի տեսակավորման կետ կա ձեր համայնքում:

1. Մոտակա աղբամանը գտնվում է մեր շենքի դիմաց, այն նախատեսված չէ աղբի տեսակավորման համար:

2. Մեր շենքում չկա լիազորված անձ, այդ հարցերով զբաղվում է համատիրությունը:

3, 4. Մենք տան մեջ ունենք 3 աղբաման, 2 փոքր և 1 մեծ: Փոքրերից մեկը գտնվում է լոգասենյակում՝ այնտեղ հավաքվում է հիգիենայի պարագաների, խնամքի միջոցների դատարկ տարրաներ, էկո աղբ, իսկ խոհանում՝ կենցաղային աղբ, սննդի մնացորդներ:

5. Շրջելով Բանգլադեշ համայնքում լուսանկրել եմ բակերում տեղակայված աղբի տեսակավորման համար նախատեսված աղբամանները:

Ազիմուտ է համարվում արևի և հարավայի կողմի միջև կազմած անկյունը: Ազիմուտը նշանակում են A տառով: A=(t-1)*15-180, A- ազիմուտ, t- տեղական ժամանակը: Օր՝ (16-1)*15-180= 45, (18-1)*15-180=75: Գիշերը կողմնորոշվելու համար կարելի է օգտագործել Մեծ Արջի համստեղությունը:Այդ նպատակով գտնում ենք Մեծ Արջը երկնքի վրա:

Նախագիծ

ՀՀ բուժիչ խոտաբույսեր և սննդի մեջ օգտագործվող խոտաբույսեր:

Նպատակը՝ ճանաչել մեր հայրենիքի տարածքում առկա բոլոր տեսակի օգտակար խոտաբույսերը, ուսումնասիրել բուճիչ բույսերի հատկությունները, ծանոթանալ ազգային խոհանոցի բաղադրատոմսերի հետ:

ժամկետը՝ 01.02-28.02

Ընթացքը

1. Համացանցից գտնել թե ինչ խոտաբույսեր են հատկապես տարածված մեր շրջանում Չառնվազն 10 խոտաբույս),
2. Տեղադրել լուսանկար և տեղեկություն խոտաբույսի մասին, այդ խոտաբույսի բուժիչ հատկության մասին և այլ օգտակար հատկությունների մասին,
3. Զրուցել ըննտանիքի անդամների հետև պարզել, թեինչ խտաբուսէօգտագործվում սննդի համար, ձերբնակության շրջանում,
4. Տեղադրել բաղադրատոմսը բլոգում:

Արդյունքներ

1,2. Դեղաբույսերը մարդկանց և կենդանիների տարբեր հիվանդությունների բուժման ու կանխարգելման համար օգտագործվող բույսերի խումբ են: Համաշխարհային բուսական աշխարհի մոտ 21000 տեսակ օգտագործվում է բուժիչ նպատակներով: ՀՀ-ում բուժիչ հատկություններով օժտված է մոտ 1500 բուսատեսակ (օգտագործվող դեղապատրաստուկների մոտ 40%-ն ունի բուսական ծագում): Դեղաբույսերի բուժիչ հատկությունները պայմանավորված են դրանցում պարունակվող քիմիական տարբեր բաղադրության նյութերով՝ ալկալոիդներով, գլիկոզիդներով, սապոնիններով, եթերայուղերով, ֆլավոնիդներով, աղաղանյութերով, վիտամիններով, որոնք ֆիզիոլոգիական ներգործություն են ունենում մարդկանց կամ կենդանիների օրգանիզմների վրա: 

ՀՀ-ում առավել տարածված դեղաբույսերից են.

ազնվամորի (անտառամորի, մոռենի). վայրի կիսաթուփ է, աճում է  անտառների բացատներում, ձորեզրերին: Մշակվում է պարտեզներում, պուրակներում: Բուժիչ նպատակով օգտագործում են պտուղները, մասամբ՝ տերևներն ու ծաղիկները: Ունի քրտնաբեր, ջերմիջեցնող, կենտրոնական նյարդային համակարգը դրդող հատկություններ:

Անանուխ (դաղձ). բազմամյա, կոճղարմատավոր վայրի կամ մշակովի խոտաբույս է: Աճում է ամենուրեք: Տերևները և ծաղիկները պարունակում են եթերայուղ, կարոտին, մենթոլ և այլն: Մենթոլն ունի անոթալայնիչ, հանգստացնող և տեղային ցավամոքիչ ներգործություն: Մտնում է վալիդոլի, Զելենինի կաթիլների և այլ պատրաստուկների բաղադրության մեջ: Տերևների թուրմն օգտագործվում է մարսողության կանոնավորման, լնդերի բորբոքման, սրտխառնոցի և այլ դեպքերում:

Անթառամ. բազմամյա խոտաբույս է: Աճում է տափաստանային գոտիներում, ավազային հողերում, սարալանջերում: Թուրմը և եփուկն ունեն լեղամուղ, հակամանրէային հատկություններ:

Առյուծագի. բազմամյա խոտաբույս է: Աճում է ամենուրեք, նաև մշակվում է: Բուժման նպատակով օգտագործում են տերևները և ընձյուղների գագաթները: Պատրաստուկներն ունեն կենտրոնական նյարդային համակարգը հանգստացնող, սրտի աշխատանքը կարգավորող, զարկերակային ճնշումն իջեցնող և քնաբեր հատկություններ:

Արյունխմիկ դեղատու. բազմամյա խոտաբույս է: Աճում է խոնավ մարգագետիններում, գետափերին, անտառների բացատներում: Բուժիչ նշանակություն ունեն արմատներն ու կոճղարմատները, որոնցից ստացվող պատրաստուկները տտիպ են և օժտված են հակաբորբոքային և արյունահոսությունը դադարեցնող հատկություններով:

Բռնչի սովորական. վայրի թուփ է, աճում է ջրամբարների ափերին, թփերի մացառուտներում, անտառներում: Բուժիչ հատկություն ունեն կեղևը և պտուղները: Կեղևից ստացվող պատրաստուկներն ունեն արյունահոսությունը դադարեցնող ազդեցություն: Պտուղները պարունակում են  C վիտամին ու կիրառվում են ստամոքսի խոցի դեպքում և որպես միզամուղ միջոց:

Եզան լեզու մեծ. բազմամյա խոտաբույս է, տարածված մոլախոտ է: Աճում է ամենուրեք: Թարմ տերևների հյութն ունի մանրէասպան, արյունահոսությունը դադարեցնող և խորխաբեր հատկություններ, օգտագործվում է հաստ աղիքի քրոնիկական բորբոքումների, խոցային հիվանդության, ստամոքսաբորբերի ժամանակ: Հայկական ժողովրդական բժշկության մեջ թարմ տերևները եռացող ջրում լվանալուց հետո կապում են վերքերին, և այն մաքրում է թարախը:

Եղեսպակ դեղատու. մշակովի բույս է: Տերևները հավաքում են ծաղկումից անմիջապես հետո, որոնցից ստացված պատրաստուկներն օգտագործվում են որպես հակաբորբոքային, ախտահանող միջոց բերանի խոռոչի և վերին շնչուղիների լորձաթաղանթի հիվանդությունների ժամանակ: Թարմ տերևներն ունեն մանրէասպան հատկություն:

Եղերդակ (ճարճատուկ). երկամյա կամ միամյա խոտաբույս է: Բոլոր օրգանները պարունակում են կաթնահյութ: Անջրդի հովիտներում, անտառեզրերին, ճամփեզրերին և առուների եզրերին աճում է եղերդակի 2 տեսակ: Արմատների թուրմն ունի ախորժաբեր և մարսողությունը կարգավորող, իսկ տերևների թուրմը՝ հակամանրէային ազդեցություն:

Երիցուկ դեղատնային. միամյա կամ բազմամյա խոտաբույս է: Աճում է դաշտերում, մարգագետիններում, նաև մշակվում է: Ծաղկազամբյուղների թուրմն ու եփուկը, որպես հակաբորբոքային, քրտնաբեր, վարակազերծող միջոց, օգտագործվում են լուծի դեպքում, կոկորդի և լնդերի բորբոքումների, բերանաբորբի ժամանակ:

3,4 .Ժենգյալով հաց, դրա մեջ օգտագործվող խոտաբույսերը

 Ժենգյալով հացում օգտագործվող կանաչիներից են կանաչ սոխը՝ , կանաչ սխտորը , գինձը , կարմանտյուկը կամ կնձմնձուկը , ճռճռուկը , թրթնջուկը կամ թթվաշը , ծտապաշարը , դաղձ , եղինջը, մանուշակի ծաղիկները , գառնականջը, խազազը կամ վայրի անսովոր սոխը , անանուխը , մշակովի դաղձը , բաղբակը (արաբերեն՝ սամիթ, լատ.՝ Anethum graveolens), մոխրաթալ (վայրի սպանախի տեսակ) , սինձը , պտուտկունը, պուտը կամ կակաչը , կտավատի երիտասարդ տերևները , տեսնը կամ հասկադաղձը , ծիթենուկ , խաղողի երիտասարդ տերևները, տոպը կամ ալպիական կակաչը, սիմսիմոկը , ուտիմ տիտիմը, ճռմռուկ, պառավապորտը ։ 

1.Ինչ է ԳՄՕ-ն

ԳՄՕ- գենետիկորեն ձևափոխված օրգանիզմներ (բույսեր, կենդանիներ, միկրոօրգանիզմներ), որոնց փոխպատվաստել են այլ օրգանիզմների գեներ և նրանց գենոտիպն արհեստականորեն փոփոխվել է։

Գենային փոփոխությունները, որպես կանոն, կատարվում են գիտական և տնտեսական նպատակներով։ Ի տարբերություն բնական կամ արհեստական մուտացիաների ժամանակ առաջացող պատահական փոփոխությունների՝ գենային ձևափոխումն ունի խիստ նպատակային ուղղվածություն։

2020թ հունիսի 26-ից սկսած՝ գենետիկորեն մոդիֆիկացված օրգանիզմների կիրառմամբ պատրաստված սննդամթերքի մակնշման վրա «ԳՄՕ» նշումը պետք է պարտադիր լինի պիտակի վրա, ընդ որում՝ նույն ձևով, չափով և տառատեսակով։

2.Սննդային թունավորումներ

Սննդային թունավորումները հիվանդություններ են, որոնք առաջանում են բակտերիային թույներ պարունակող կամ թունավոր խառնուրդներով աղտոտված սննդամթերքների օգտագործուման հետևանքով։

Սննդային թունավորման ժամանակ ձեր ինքնազգացողությունը կարող է վատանալ, սակայն դուք չհասկանաք, թե կոնկրետ որ սննդամթերքն է եղել ձեր թունավորման պատճառը։ Ավելին, դուք կարող եք նույնիսկ չկասկածել, որ ձեր առողջական վիճակի վատթարացումը պայմանավորված է սննդային թունավորմամբ։

Եթե ձեզ մոտ առաջացել է սննդային թունավորում, դուք հավանաբար կունենաք՝

-գաստրոէնտերիտին բնորոշ ախտանիշներ, օրինակ՝ որովայնի կծկանքային ցավեր, փորլուծություն կամ փսխումներ
-գրիպանման նշաններ
-երկուսը միասին։

Սննդային թունավորումը կարող է առաջացնել նաև ծանր քրոնիկ հետևանքներ, օրինակ՝ երիկամային անբավարարություն կամ կյանքին սպառնացող շնչարգելություն։ Հազվադեպ սննդային թունավորումը կարող է բերել նաև մահվան։

3.Առաջին օգնություն սննդային թունավորման ժամանակ

Առաջին օգնությունը ստամոքսաաղիքային համակարգից թունավոր սննդի մնացորդների հեռացումն է (ստամոքսի լվացում, լուծողական միջոցներ)։ Բուժումը կախված է թունավորում առաջացնող պատճառից։

4.ՀՀ կարմիր գիրքը, հատուկ պահպանման տարացքներ

բուսական և կենդանական աշխարհների հազվագյուտ, անհետացած ու անհետացող, կրճատվող, անորոշ տեսակների հաշվառման գիրք, որը փաստացի տվյալներ է պարունակում դրանց կենսաբանության, թվաքանակի, տարածման վայրերի վերաբերյալ։

• պետական արգելոցներ
• ազգային պարկեր
• պետական արգելավայրեր
• բնության հուշարձաններ։

Նշվում են նաև թվաքանակի կտրուկ նվազման հիմնական պատճառները։ Հայտնի են կարմիր գրքի միջազգային և ազգային տարբերակները։ Կարմիր գիրքը կազմվում է կենսաբազմազանության պետական հաշվառման արդյունքների հիման վրա։ Կարմիր գրքում ընդգրկված է 308 տեսակի կենդանի/հովազ, ֆլամինգո, հայկական իժ, անդրկովկասյան գորշ արջ…

Կենդանաբանության ինստիտուտը կազմել և 1987 թվականին հրատարակել է Հայաստանի կենդանիների կարմիր գիրքը։ 2010 թվականին հրատարակված Կարմիր գրքում ընդգրկված է 308 տեսակի կենդանի՝ 155 անողնաշարավոր (16 տեսակի փորոտանիներ և 139 միջատներ) և 153 ողնաշարավոր, կաթնասունների՝ 29 (անդրկովկասյան գորշ արջ, կովկասյան ջրասամույր, հովազ, հայկական մուֆլոն և այլն), թռչունների՝ 96 (սովորական ֆլամինգո, մոխրագույն սագ, հայկական որոր, սև անգղ, կովկասյան մայրեհավ և այլն), սողունների՝ 19 (հայկական իժ, կովկասյան կատվաօձ, անդրկովկասյան տակիրային կլորագլուխ, փոքրասիական մողես և այլն), երկկենցաղների՝ 2 (սիրիական սխտորագորտ) և ձկների 2 (Սևանի իշխան, Սևանի բեղլու) տեսակներ[1]։

5. Ինչ գիտեք կովկասյան ընձառյուծի մասին

Գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում։ Գրանցված է նաև նախկին ԽՍՀՄ–ի Կարմիր գրքում։ Պահպանվում է «Խոսրովի անտառ» և «Շիկահող» արգելոցներում, «Արևիկ» ազգային պարկում և «Զանգեզուր» արգելավայրում։ 2002 թվականից սկսած WWF հայաստանյան մասնաճյուղը աջակցում է ընձառյուծի պահպանության իրականացմանը և կատարում է տեսակի մոնիթորինգը արեալի սահմաններում։Տարածված է Հյուսիսային Կովկասում, Հարավային Կովկասում, Արևելյան Թուրքիայում, Հարավային Թուրքմենստանում, Իրանում, Աֆղանստանում։

6.Ինչով է զբաղվում WWF կազմակերպությունը

Նպատակն է բնական միջավայրի վատթարացման կանխարգելումը, բնության պահպանության և բուսական ու կենդանական աշխարհի անհետացող տեսակների փրկության համար ֆինանսական միջոցների հայթայթումը։ Հիմնական գործունեությունն է գենետիկական, տեսակային և էկոհամակարգային բազմազանության պահպանումը, վերականգնվող բնական պաշարների օգտագործման կայուն ձևերի ապահովումը:

Դիտել ֆիլմը

7. Քանի տոկոս ընձուղտներ են մնացել Կիենիայում վերջին 30 տարվա ընթացում

8. Որ երկրում է գտնվում ամենամեծ արվարձանային քաղաքամասը

9. Որ երկրի մայրաքաղաքն է ամենաաղտոտված քաղաքներից մեկը

10. Ինչու է անհետանում Չադ լիճը

11. Ջրի քիմիական բաղադրությունը, ինչպես ստուգել ջրի որակը կենցաղային պայմաններում.

12. Կիորոյի արձանագրությունները

Կիոտոյի արձանագրություն՝ միջազգային փաստաթուղթ, որն ընդունվել է Կիոտոյում 1997 թվականին։ Այն զարգացած և անցումային տնտեսություն ունեցող երկրներին պարտադրում է 2008-2012 թթ. ընթացքում։ Արձանագրության ստորագրման ընթացքը սկսվեց 1998 թ. մարտի 16-ին և ավարտվեց 1999 թ. մարտի 15-ին։ 2009 թ. մարտի 26-ի դրությամբ արձանագրությունը վավերացվել է 181 երկրների կողմից։ Արձանագրության իրացման առաջին փուլը սկսվեց 2008 թ. հունվարի 1-ին և շարունակվում է հինգ տարի՝ մինչև 2012 թ. դեկտեմբերի 31, ինչից հետո, ինչպես սպասվում է, նրան կփոխարինի նոր համաձայնագիր։

Սկզբում նախատեսվում էր Կիոտոյի արձանագրության փոխարեն ստորագրել նոր շրջանակային համաձայնագիր: Սակայն արդյունքում որոշվեց երկարաձգել արձանագրության ժամկետը` մինչեւ մթնոլորտ ջերմոցային գազերի արտանետումը սահմանափակող նոր միասնական պայմանագրի մշակումը: Ըստ Դուրբանում ստորագրված համաձայնագրի` նոր պայմանագիր պետք է պատրաստ լինի 2015թ-ին, ուժի մեջ մտնի`2020-ին:Բացի այդ, որոշվել է ստեղծել «Կլիմայական  կանաչ հիմնադրամ»` զարգացող երկրներին գլոբալ տաքացման դեմ պայքարում աջակցության նպատակով:

1.Ինչ է ԳՄՕ-ն

ԳՄՕ- գենետիկորեն ձևափոխված օրգանիզմներ (բույսեր, կենդանիներ, միկրոօրգանիզմներ), որոնց փոխպատվաստել են այլ օրգանիզմների գեներ և նրանց գենոտիպն արհեստականորեն փոփոխվել է։

Գենային փոփոխությունները, որպես կանոն, կատարվում են գիտական և տնտեսական նպատակներով։ Ի տարբերություն բնական կամ արհեստական մուտացիաների ժամանակ առաջացող պատահական փոփոխությունների՝ գենային ձևափոխումն ունի խիստ նպատակային ուղղվածություն։

2020թ հունիսի 26-ից սկսած՝ գենետիկորեն մոդիֆիկացված օրգանիզմների կիրառմամբ պատրաստված սննդամթերքի մակնշման վրա «ԳՄՕ» նշումը պետք է պարտադիր լինի պիտակի վրա, ընդ որում՝ նույն ձևով, չափով և տառատեսակով։

Տեխնիկական կանոնակարգը չի պահանջում «ԳՄՕ» մակնշում այն դեպքում, երբ արտադրողը չի օգտագործել գենետիկորեն մոդիֆիկացված ապրանք, սակայն հետագայում այդ ապրանքի մեջ հայտնաբերվել է ԳՄՕ-ն։ Նման դեպքում, եթե այն չի գերազանցում 0,9 %-ը, համարվում է պատահական կամ տեխնիկական անբաժանելի խառնուրդ։

Թույլատրվում է մինչև պիտանելիության ժամկետի ավարտն իրացնել գենետիկորեն մոդիֆիկացված օրգանիզմների օգտագործման արդյունքում արտադրված այն պարենային ապրանքները, որոնք թեև չունեն ԳՄՕ նշան, սակայն պահպանել են Միության տեխնիկական կանոնակարգերով սահմանված ​​մակնշման անհրաժեշտ պահանջները՝ ներառելով պատշաճ տեղեկություններ այդ մասին։

2.Սննդային թունավորումներ

Սննդային թունավորումները հիվանդություններ են, որոնք առաջանում են բակտերիային թույներ պարունակող կամ թունավոր խառնուրդներով աղտոտված սննդամթերքների օգտագործուման հետևանքով։

Սննդային թունավորման ժամանակ ձեր ինքնազգացողությունը կարող է վատանալ, սակայն դուք չհասկանաք, թե կոնկրետ որ սննդամթերքն է եղել ձեր թունավորման պատճառը։ Ավելին, դուք կարող եք նույնիսկ չկասկածել, որ ձեր առողջական վիճակի վատթարացումը պայմանավորված է սննդային թունավորմամբ։

Եթե ձեզ մոտ առաջացել է սննդային թունավորում, դուք հավանաբար կունենաք՝

-գաստրոէնտերիտին բնորոշ ախտանիշներ, օրինակ՝ որովայնի կծկանքային ցավեր, փորլուծություն կամ փսխումներ
-գրիպանման նշաններ
-երկուսը միասին։

Սննդային թունավորումը կարող է առաջացնել նաև ծանր քրոնիկ հետևանքներ, օրինակ՝ երիկամային անբավարարություն կամ կյանքին սպառնացող շնչարգելություն։ Հազվադեպ սննդային թունավորումը կարող է բերել նաև մահվան։

3.Առաջին օգնություն սննդային թունավորման ժամանակ

Առաջին օգնությունը ստամոքսաաղիքային համակարգից թունավոր սննդի մնացորդների հեռացումն է (ստամոքսի լվացում, լուծողական միջոցներ)։ Բուժումը կախված է թունավորում առաջացնող պատճառից։

4.ՀՀ կարմիր գիրքը, հատուկ պահպանման տարացքներ

բուսական և կենդանական աշխարհների հազվագյուտ, անհետացած ու անհետացող, կրճատվող, անորոշ տեսակների հաշվառման գիրք, որը փաստացի տվյալներ է պարունակում դրանց կենսաբանության, թվաքանակի, տարածման վայրերի վերաբերյալ։

• պետական արգելոցներ
• ազգային պարկեր
• պետական արգելավայրեր
• բնության հուշարձաններ։

Նշվում են նաև թվաքանակի կտրուկ նվազման հիմնական պատճառները։ Հայտնի են կարմիր գրքի միջազգային և ազգային տարբերակները։ Կարմիր գիրքը կազմվում է կենսաբազմազանության պետական հաշվառման արդյունքների հիման վրա։ Կարմիր գրքում ընդգրկված է 308 տեսակի կենդանի/հովազ, ֆլամինգո, հայկական իժ, անդրկովկասյան գորշ արջ…

Կենդանաբանության ինստիտուտը կազմել և 1987 թվականին հրատարակել է Հայաստանի կենդանիների կարմիր գիրքը։ 2010 թվականին հրատարակված Կարմիր գրքում ընդգրկված է 308 տեսակի կենդանի՝ 155 անողնաշարավոր (16 տեսակի փորոտանիներ և 139 միջատներ) և 153 ողնաշարավոր, կաթնասունների՝ 29 (անդրկովկասյան գորշ արջ, կովկասյան ջրասամույր, հովազ, հայկական մուֆլոն և այլն), թռչունների՝ 96 (սովորական ֆլամինգո, մոխրագույն սագ, հայկական որոր, սև անգղ, կովկասյան մայրեհավ և այլն), սողունների՝ 19 (հայկական իժ, կովկասյան կատվաօձ, անդրկովկասյան տակիրային կլորագլուխ, փոքրասիական մողես և այլն), երկկենցաղների՝ 2 (սիրիական սխտորագորտ) և ձկների 2 (Սևանի իշխան, Սևանի բեղլու) տեսակներ[1]։

5. Ինչ գիտեք կովկասյան ընձառյուծի մասին

Գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում։ Գրանցված է նաև նախկին ԽՍՀՄ–ի Կարմիր գրքում։ Պահպանվում է «Խոսրովի անտառ» և «Շիկահող» արգելոցներում, «Արևիկ» ազգային պարկում և «Զանգեզուր» արգելավայրում։ 2002 թվականից սկսած WWF հայաստանյան մասնաճյուղը աջակցում է ընձառյուծի պահպանության իրականացմանը և կատարում է տեսակի մոնիթորինգը արեալի սահմաններում։Տարածված է Հյուսիսային Կովկասում, Հարավային Կովկասում, Արևելյան Թուրքիայում, Հարավային Թուրքմենստանում, Իրանում, Աֆղանստանում։

6.Ինչով է զբաղվում WWF կազմակերպությունը

Նպատակն է բնական միջավայրի վատթարացման կանխարգելումը, բնության պահպանության և բուսական ու կենդանական աշխարհի անհետացող տեսակների փրկության համար ֆինանսական միջոցների հայթայթումը։ Հիմնական գործունեությունն է գենետիկական, տեսակային և էկոհամակարգային բազմազանության պահպանումը, վերականգնվող բնական պաշարների օգտագործման կայուն ձևերի ապահովումը

Դիտել ֆիլմը

7. Քանի տոկոս ընձուղտներ են մնացել Կիենիայում վերջին 30 տարվա ընթացում

8. Որ երկրում է գտնվում ամենամեծ արվարձանային քաղաքամասը

9. Որ երկրի մայրաքաղաքն է ամենաաղտոտված քաղաքներից մեկը

10. Ինչու է անհետանում Չադ լիճը

11. Ջրի քիմիական բաղադրությունը, ինչպես ստուգել ջրի որակը կենցաղային պայմաններում.

12. Կիորոյի արձանագրությունները

Կիոտոյի արձանագրություն՝ միջազգային փաստաթուղթ, որն ընդունվել է Կիոտոյում 1997 թվականին։ Այն զարգացած և անցումային տնտեսություն ունեցող երկրներին պարտադրում է 2008-2012 թթ. ընթացքում։ Արձանագրության ստորագրման ընթացքը սկսվեց 1998 թ. մարտի 16-ին և ավարտվեց 1999 թ. մարտի 15-ին։ 2009 թ. մարտի 26-ի դրությամբ արձանագրությունը վավերացվել է 181 երկրների կողմից։ Արձանագրության իրացման առաջին փուլը սկսվեց 2008 թ. հունվարի 1-ին և շարունակվում է հինգ տարի՝ մինչև 2012 թ. դեկտեմբերի 31, ինչից հետո, ինչպես սպասվում է, նրան կփոխարինի նոր համաձայնագիր։

Սկզբում նախատեսվում էր Կիոտոյի արձանագրության փոխարեն ստորագրել նոր շրջանակային համաձայնագիր: Սակայն արդյունքում որոշվեց երկարաձգել արձանագրության ժամկետը` մինչեւ մթնոլորտ ջերմոցային գազերի արտանետումը սահմանափակող նոր միասնական պայմանագրի մշակումը: Ըստ Դուրբանում ստորագրված համաձայնագրի` նոր պայմանագիր պետք է պատրաստ լինի 2015թ-ին, ուժի մեջ մտնի`2020-ին:Բացի այդ, որոշվել է ստեղծել «Կլիմայական  կանաչ հիմնադրամ»` զարգացող երկրներին գլոբալ տաքացման դեմ պայքարում աջակցության նպատակով: