ԳՄՕ- գենետիկորեն մոդիֆիկացված  օրգանիզմներ (բույսեր, կենդանիներ, միկրոօրգանիզմներ), որոնց փոխպատվաստել են այլ օրգանիզմների գեներ և նրանց գենոտիպն արհեստականորեն փոփոխվել է։

Գենային փոփոխությունները, որպես կանոն, կատարվում են գիտական և տնտեսական նպատակներով։ Այնուամենայնիվ Գենետիկորեն մոդիֆիկացված սնունդն ունի սովորականի տեսք, նույնիսկ ավելի գեղեցիկ է, սակայն այստեղ կա  հսկայական տարբերություն. ԳՄՕ-ներում ԴՆԹ-ն փոփոխված է, ինչն օրգանիզմում բազմաթիվ մուտացիաներ կարող է առաջացնել:

ԳՄՕ-ի աջակիցները մոլորեցնում են, թե ԳՄՕ-ները անհրաժեշտ են աշխարհի աճող բնակչությունը կերակրելու համար: Բայց սա սուտ է ոչ միայն Հայաստանի համար (ուր ցավոք բնակչությունը նվազում է), այլ նաև ողջ աշխարհի համար, ուր մարդու օգտագործման համար տարեկան արտադրված սննդի մեկ երրորդը՝ մոտ 1.3 միլիարդ տոնա, կորում է կամ վատնվում է: Արդյունքում սննդի կորուստը կամ վատնումը արժենում է մոտ 680 միլիարդ ամերիկյան դոլար արդյունաբերական երկրների և 310 միլիարդ ամերիկյան դոլար զարգացող երկրների համար (տվյալները UN FAO-ից): Ավելին՝ ԳՄՕ-բույսերը բերքատվությամբ չեն գերազանցում ճիշտ վայրում ու ճիշտ ձևով աճեցված օրգանականին, իսկ միջատների համար ուտելու համար անպիտան և մոլախոտերի համար թունավոր հողում աճած բույսը վնասում է այն ուտողին՝ օգնելով մի խումբ մարդկաց ավելի հարստանալ և կախվածության մեջ պահել իրենց ԳՄՕ արտադրանքը սպառող երկրներին:

Ձեզ ենք ներկայացնում՝ ինչ հիվանդություններ կարող են առաջացնել  ԳՄՕ-ները և ինչպես են դրանք վնասում մեր օրգանիզմին.

1. ԳՄՕ-ներն առաջացնում են ալերգիաների նոր տեսակներ: Պատճառն այն է, որ նման սնունդը պարունակում է շատ արհեստածին ալերգեններ: Որպես օրինակ՝ կարելի է հիշել  2000-ական թվականներին ԱՄՆ-ում եգիպտացորեն արտադրող ընկերության դեպքը, երբ հարյուրավոր մարդիկ տուժել էին ալերգիայից:

2. ԳՄՕ-ներն օրգանիզմում առաջացնում են բակտերիաներ, որոնք հակազդում են հակաբիոտիկներին: Այսինքն՝ շատ հավանական է, որ շատ դեղահաբեր մեր օրգանիզմի վրա պարզապես չազդեն:

3. Մոդիֆիկացիան մեծացնում է քիմիական բաղադրիչը սննդում, որը շատ վատ հետևանքներ է ունենում օրգանիզմում: Ստամոքսի հետ կապված խնդիրներից՝  մինչև քաղցկեղ:

4. Ամերիկյան մի հետազոտության մեջ ասվում է, որ նման սնունդը նվազեցնում է մարդկային վերարտադրությունը: Այս տեսակետն ապացուցվել է փորձարկմամբ: Մկները, որոնց կերակրել են ԳՄՕ-ով հարուստ սննդով, թե՛ իրենց ակտիվությամբ, թե՛ վերարտադրությամբ զգալիորեն զիջել են նորմալ սննդով կերակրված մկներին:

Գենետիկորեն մոդիֆիկացված օրգանիզմները միայն մեզ չէ, որ վնասում են: Դրանք կարող են վնասել նաև մեր կյանքի տարբեր ոլորտներին: Նման վնասների մասին շատ են խոսում տարբեր գերտերություների ղեկավարները, ու այս թեման միջազգային կազմակերպությունների գլխավոր խնդիրներից մեկն է:

ԳՄՕ-ները շատ վտանգավոր են, օրինակ, գյուղատնտեսության ոլորտում: Անգամ հեռավորություն  պահպանելու դեպքում ԳՄՕ-ի բազմացումը փչացնում է մրգերի և բանջարեղենի նորմալ աճեցումը, փչացնում է   բերքը: Այդ պատճառով մի քանի երկրներում գյուղատնտեսները ցանում են միայն մոդիֆիկացված սերմեր՝ հրաժարվելով նորմալ ու բնական բերքից:

ԳՄՕ-ները բացասաբար են ազդում նաև տնտեսության վրա: Դրանք գտնվում են մի քանի ընկերությունների ձեռքում, ովքեր գրավում են ամբողջ շուկան: Իրենց լավ տեսքով ու թվացյալ ախորժելիությամբ դրանք գրավում են գնորդներին ու վաճառվում են շատ արագ: Այսինքն՝ շուկայից դուրս են մնում բնական բերք վաճառողները, ինչը կարող է հանգեցնել տնտեսական մեծ կորուստների:

Աղբյուրներ՝ hetq.am, 168.am

Ամենաբարձր լեռնագագաթը Կապուտջուղ-Աժդանականն է /3906մ/:
Հայտնի են նաև Բաղաց, Խուստուփ, Մեծ Իշխանասար, Արամազդ լեռնագագաթները: Լեռնաշխարհի մարգագետինները, ճոխ արոտավայրերը հարմար են անասնապահության, իսկ գետահովիտները՝ երկրագործության զարգացման համար:Երկրամասն ունի ջրառատ գետեր, որոնցից խոշոր են Որոտանն ու Ողջին: Զգալի տարածք են ընդգրկում անտառները, որոնցից են Մթնաձորը, Սոսու բնական եզակի անտառը: Այստեղ հնագույն ժամանակներից այստեղ արդյունահանվել են պղինձ և այլ գունավոր մետաղներ:

Սյունիքն օգտակար հանածոներով
Հանրապետության ամենահարուստ մարզն է։
Հանրահայտ են Քաջարանի, Կապանի,
Ագարակի, Դաստակերտի, Լիճքի, Սվարանցի
մոլիբդենի, պղնձի, ոսկու և հազվագյուտ այլ
մետաղների հանքավայրերը, որոնցից շահագործվում են Քաջարանի, Կապանի, Ագարակի,
Լիճքի հանքավայրերը: Զգալի են բազալտի, մարմարի, կրի, կավի պաշարները,
հիդրոէներգետիկ մեծ ռեսուրսներ, հողեր, հարուստ անտառներ և ալպյան մարգագետիններ։

Գերակա խնդիր 1: Տրանսպորտային կապ

− Ուղևորա և բեռնափոխադրումների
կախվածությունը միայն մեկ տեսակի՝ ավտոմոբիլային
տրանսպորտից
− Դեպի ազգային կենտրոններ դժվար
հասանելիություն
− Թույլ զարգացած հանրային տրանսպորտային
ծառայություններ

Ռազմավարական նպատակ 1. Իրան- Երևան ճանապարհի մի զգալի մաս անցնում է Սյունիքի մարզով, իսկ մարզն ամբողջապես կախված է ճանապարհային փոխադրումներից: Անհրաժեշտ է կառուցել երկաթուղիներ և գործող օդանավակայաններ, վերագործարկել Կապանի օդանավակայանը:

Գերակա խնդիր 2: Հանրային ենթակառուցվածքների աշխատանք

− Գազիֆիկացման ցածր մակարդակ
− Ճանապարհների ոչ բավարար նորոգվածության
աստիճան
− Մարզով անցնող միջպետական ճանապարհի
ցածր տարողունակություն և դժվար պայմաններ
− Գյուղական համայնքներում կոյուղու համակարգի
բացակայություն
− Կոյուղաջրերի մաքրման կայանների
բացակայություն, կոյուղաջրերով շրջակա միջավայրի
աղտոտում
− Աղբավայրերի ոչ ճիշտ տեղակայում և
շահագործում ոչ բավարար ներդրումների արդյունքում

Ռազմավարական նպատակ 2. Բարձր աշխատավարձեր սահմանելով կարելի է Սյունիք գրավել բարձրորակ աշխատանք կատարող մասնագետների՝ մոտակա մարզերից կամ մայրաքաղաք Երևանից, ովքեր համակարգված և պրոֆեսիոնալ կմոտենան հանրային ենթակառուցվածքների շուրջ ծավալված աշխատանքներին:

Գերակա խնդիր 3: Ներքին արտադրանքի և եկամուտների կառավարում

− ՀՆԱ զգալի կախվածություն արդյունաբերության
մեկ՝ լեռնահանքային արդյունաբերության ճյուղից
− Բնակչության եկամուտների մեծ կախվածություն
լեռնահանքային արդյունաբերությունից

− Օգտագործվող գյուղատնտեսական տեխնիկայի և սարքավորումների
մաշվածության բարձր աստիճան
− Գյուղատնտեսական հողերի թերի օգտագործում

Ռազմավարական նպատակ 3. Սյունիքի մարզը մեծ ներուժ ունի գյուղատնտեսությունում առաջատար մարզ լինելու համար, այստեղ կան 4 կլիմաները, լայնատարած հողեր և դաշտեր: Այս ամենը զարգացնելու համար միայն մարդկային ռեսուրսը բավարար չէ, գյուղացիներին տրվելու է ժամանակակից մեքենաներ և սարքավորումներ անասնապահության, բերքահավաքի և հողագործության համար:

Գերակա խնդիր 4: Կրթության զարգացում

− Բարձրագույն կրթություն ունեցողների
արտագաղթ
− Կրթական համակարգի և աշխատաշուկայի
պահանջարկի միջև անհամապատասխանություն
− Սահմանափակ հնարավորություն տարեցների
վերապատրաստման համար
− Թերկոմպլեկտավորված դպրոցների և
դասարանների առկայություն

-Գյուղական համայնքներում կադրերի
բացակայություն

Ռազմավարական նպատակ 4. Չնայած նրան, Սյունիքի մարզում գործում են 1 ԲՈՒՀ, 3 ԲՈՒՀ-ի մասնաճյուղեր, որտեղ սովորում են 1720 ուսանող, կամ ՀՀ ուսանողների 2.16%-ը, դպրոցներն ունեն մեծ ուշադրության կարիք: Կվերանորոգվեն դպրոցները, դպրոցների և ԲՈՒՀ-երի ուսուցիչները կանցնեն վերապատրաստում և ուսումնական հաստատություններում կավելացվեն նոր առաարկաներ կապված տնտեսվարության և ՏՏ ոլորտի հետ:

Գերակա խնդիր 5: էկոլոգիապես աղտոտվածություն

− Կազմակերպությունների գործունեության
արդյունքում աղտոտվող միջավայր
− Պոչամբարների առկայություն և ծավալների
շարունակական աճ
− Կոյուղու կեղտաջրերի մաքրման կայանների վատ
վիճակ, բացակայություն

Ռազմավարական նպատակ 5. Առաջնային է կոյուղու կեղտաջրերի մաքրման կայան ստեղծելը, հետո օդի մաքրման կայաններ, տեղադրել օդը ֆիլտրացնող սարքեր մեծ գործարանների կառույցների վրա: Գործարաններից հեռու կստեղծվեն ապրելու համար նպստավոր պայմաններով բնակավայրեր և թաղամսեր:

Արագածոտնը Հայաստանի մարզերից մեկն է։ Մարզկենտրոնը Աշտարակ քաղաքն է։ Տարածքը՝ 2753 կմ², բնակչությունը՝ 141 հազար մարդ։ ՀՀ մարզերի շարքում տարածքի մեծությամբ միջին տեղ է գրավում, իսկ բնակչության թվով գերազանցում է միայն Վայոց ձորի և Տավուշի մարզերին։

Գրեթե բոլոր հայկական մարզերը տարբեր ոլորտներում բարգավաճելու թաքնված ներուժ ունեն։ Արագածոտնի մարզն իրենից ներկայացնում է գյուղատնտեսական և լեռնահանքային արդյունաբերության շրջան: Հիմնական խոչընդոտ են հանդիսանում ռեսուրսների և կապերի բացակայությունը, սահմանափակ մուտքը դեպի ավելի լայն շուկաներ՝ իրենց կարողությունները ցուցադրելու և սոցիալ-տնտեսական կյանքն ակտիվացնելու,
տնտեսական, արդյունաբերական և բնապահպանական նշանակությունը բարձրացնելու, ինչպես նաև երկրի առաջընթացում արժանի տեղ զբաղեցնելու համար։

Արագածոտնի մարզն իրենից ներկայացնում է գյուղատնտեսական և լեռնահանքային արդյունաբերության շրջան: Հստակ պատկերացում կազմելու համար նշենք, որ Արագածոտնի մարզը, ունենալով բարենպաստ նախապայմաններ կայուն տնտեսական աճի համար, ունի նաև խոչընդոտներ, որոնք խանգարում են վերջինիս արագ զարգացմանը։ Օրինակ՝ մարզում բարձրագույն կրթական հաստատությունների, մշակութային կենտրոնների բացակայությունը մեծ ազդեզություն են ունենում բնակչության զբաղվածության և կենսամակարդակի վրա։ Մյուս կողմից, երբ դիտարկում ենք համայնքները և գյուղական բնակավայրերը,
ակնհայտ է դառնում, որ գյուղատնտեսությունը չի օգտագործում իր ամբողջ ներուժը, որի պատճառն այնպիսի բնական պաշարների օգտագործման չարաշահումն է, ինչպիսիք են արոտավայրերը և հողերը։ Արոտավայրերի օգտագործման չարաշահումը, հողերի էրոզիան և դեգրադացիան այստեղ ամենակարևոր և առաջնահերթ խնդիրներն են, որոնք ենթակա են հրատապ լուծման։

Գերակա խնդիր 1: Կրթության զարգացում

1. Հիմնախնդիր է հանդիսանում կրթության անհամապատասխանությունն աշխաաշուկայի հետ
2. Մարզում բուհեր չեն գործում
3. Մրզում առկա չէ արտադպրոցական կրթություն՝ ՏՏ ինովացիոն կենրոն

Ռազմավարական նպատակ 1. Դպրոցները և միջին մասնագիտական հաստատությունները կապահովեն նորագույն տեխնոլոգիաններով, կհիմնվի ՏՏ կենտրեն ՝ անճար կամ բավականին մատչելի վճարով:

Գերակա խնդիր 2: Բնապահպանություն

1. Ջրօգտագործման,
2. Ընդերքօգտագործման,
3. Անտառտնտեսվարման ոլորտներում
4. Կենցագհային աղբի և արտանետումների կառավարում

Ռազմավարական նպատակ 2. Արագածոտնի արտադրական և կենցաղային թափոների համակարգած կառավարումը կլուծի թե՛ օդի, շրջակա տարածքի աղտոտվածության խնդիրը, թե՛ հողային ռեսուրսների և ջրային ավազանների աղտոտվածությունը:

Գերակա խնդիր 3: Գյուղատնտեսության արդյունավետության բարձրացում

Գյուղատնտեսությունը երկրի տնտեսության առանցքային ոլորտներից մեկն է, որն ապահովում է ՀՆԱ-ի 10.4 %-ը (2022 թվականի տվյալներով)։ Արագածոտնում գյուղատնտեսական նշանակության հողատարածքը՝ 218.8 հա է կամ մարզի տարածքի շուրջ 79.2%: Բնակավայրերի հողերը կազմում են մարզի հողերի շուրջ 6.3% մնացածն անտառային հողեր և վարելահողեր են:

Ռազմավարական նպատակ 3. Գերակայությունը տրվելու է ինտենսիվ գյուղատնտեսությանը, գյուղատնտեսության մեքենայացմանը և ավանդական մշակաբույսերի մշակմանը:

Գերակա խնդիր 4: Միգրացիա

Հարկ է նշել, որ արտագաղթը Հայաստանի ամենավտանգավոր խնդիրներից մեկն է: Բնակչության նվազումն անխուսափելիորեն հանգեցնում է աշխատանքի
արտադրողականության նվազմանը, քանի որ արտագաղթողների մի զգալի
հատված բարձր որակավորում ունի (տեղիէ ունենում «ուղեղների արտահոսք»): Այսպիսով հիմնականում արտագաղթում են երիտասարդները, որն էլ իր հերթին մարզում ստեղծում է բնակչության ծերացում: Բնակչության ծերացումն իր հերթին լուրջ բեռ է դառնում բյուջեի համար՝
կենսաթոշակները վճարելու տեսակետից, նաև փոփոխվում է սպառման մոդելը, սպառողական ծախսերը նվազում են, ինչն էլ ազդում է ապրանքների գների վրա:

Ռազմավարական նպատակ 4. Կստեղծվեն աշխատատեղեր ժամանակակից աշխատաշուկային համապատասխան, որպիսի կրճատվի միգրացիան՝ հատկապես երիտասարդների շրջանում, բացի այդ կնվազի աղքատությունը:

Գերակա խնդիր 5: Զբոսաշրջության զարգացում

1. Ճանաչելություն
2. Առաջարկների բազմազանություն
3. Որակյալ, բարձրամակարդակ կազմակերպում/ սպասարկում

Ռազմավարական նպատակ 5. Մարզն ունի զբոսաշրջության մեծ ներուժ՝ հատկապես ագրո, արկածային, հոգևոր և մշակութային տուրիզմի ոլորտներում: Անհրաժեշտ է բարելավել ենթակառուցվածքները, իրականացնել աշխատողների վերապատրաստումներ, թոաղարկել գովազդներ, բուկլետներ, կազմակերպել տարատեսակ արշավներ: Զբոսաշրջության զարգացումը կնպաստի մնացած ոլորտների աճին:

Այս ամիս շատ արդյունավետ եմ աշխատել վեբ կայքի վրա: Оգտվելով Figma, Adobe Photoshop և Adobe Illustrator կայքերից ստեղծել եմ իմ կայքի էջերի դիզայնը, օրինակ՝ վերևում ցուցադրված գլխավոր էջը GIF տարբերակով : Աշխատել եմ տեսական մասի առաջին և երկրորդ գլխերի վրա՝ ընկեր Լենայի ցուցումներով տեքստերի մեջ բավականին շտկումներ եմ կատարել: Ներքևում կարող եք տեսնել իմ տեսական նյութը։
Դիպլոմային տեսական աշխատանք

Նոյեմբեր ամսին աշխատել եմ իմ վեբ կայքի լոգոբուքի, բրենդբուքի վրա, նաև ուսումնասիրել եմ վեբկայքեր, կայքերի կոդեր: Տեսական մասում անդրադարձել եմ նրան, թե ինչ է բրենդը և բրենդավորումը:

Ապրանքային նշանի արտաքին տեսքը շատ կարևոր է . այն պետք է իր մեջ կրի թե ապրանքի, թե արտադրողի, թե վերջինիս ուղղվածության մասին տեղեկություն: Բրենդավորումը կազմակերպությունների կողմից մշակված ռազմավարություն է՝ օգնելու մարդկանց արագ բացահայտել և ճանաչել տվյալ ապրանքանիշը, և հիմք տալ սպառողներին ընտրել իրենց ապրանքները մրցակցային ապրանքների փոխարեն՝ պարզաբանելով, թե տվյալ ապրանքանիշը ինչ է իրենից ներկայացնում։ Բրենդավորումը կազմված է բրենդբուքից, գայդլայնից և լոգոբուքից, որտեղ գայդլայնը հիմնականում ընդգրկված է բրենդբուքի մեջ: